pobierz - Nestor - Czasopismo artystyczne

Historia Co komu pisane, to go nie ominie
dowództwo AK zorganizowało obronę przeciwukraińską,
wyznaczając jej granicę na szosie Bełżec-Lubaczów,
przy czym ludność polska została
przeniesiona na stronę drogi kontrolowaną przez
polskie podziemie, zaś Ukraińcy zostali wypędzeni
na drugą stronę. W wyniku majowych walk
w rejonie Nabróża, powstał stukilometrowy front
z okopami i ziemią niczyją obsadzony po jednej
stronie przez oddziały AK i BCh, zaś pod drugiej
stronie przez UPA i UNS. Po stronie ukraińskiej
powołany został Chełmski Front UPA oraz Rada
Chełmska, mająca reprezentować Ukraińców Lubelszczyzny.
Po nieudanej polskiej kontrofensywie
z 2 czerwca 1944 roku, podczas której lotnictwo
niemieckie zbombardowało umocnienia polskiej
partyzantki, front ustabilizował się na linii Uhnów-Żerniki-Steniatyn-Nabróż,
wzdłuż Huczwy,
do Koniuch, a potem przez wieś Bereść aż po
Grabowiec, 17 i praktycznie w takim stanie dotrwał
do lipca 1944 roku, kiedy to na Lubelszczyznę
wkroczyły oddziały 1. Frontu Ukraińskiego Armii
Czerwonej. 18
W wyniku tych walk powiaty Tomaszów Lubelski
i Hrubieszów zostały praktycznie wyludnione.
Jednak w przeciwieństwie do tego, co działo
się na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej, gdzie
żywioł polski był w mniejszości, a podziemie było
za słabe, żeby zorganizować zdecydowany opór,
na Lubelszczyźnie Armia Krajowa była silna, zdolna
do przeprowadzenia spektakularnych akcji.
W wyniku tego, po lewej stronie Bugu nie udało
się wprowadzić w życie zbrodniczego planu
eksterminacji Polaków, a każda akcja ukraińska,
niezależnie pod jakimi barwami przeprowadzona
(czy to pod egidą niemiecką, czy jako UPA),
powodowała zdecydowaną reakcję ze strony polskiej.
17. Tamże, s. 297.
18. Tamże, s. 297.
Marcin Podgórski
Henryk Wasiluk
Co komu pisane,
to go nie ominie
Powiedzenia i przysłowia są ponoć mądrością
narodów, a to wspomnienie wydaje się być niezbitym
potwierdzeniem tej teorii.
Zima 1942 roku powoli miała się ku końcowi.
Był schyłek lutego lub początek marca. Zima i w tym
roku, jak to zwykle wówczas, była długa, siarczysta
i śnieżna. W taki to, mroźny choć słoneczny dzień
wybrałem się pieszo do pobliskiego miasteczka - Żółkiewki,
do krawca, do tzw. „przymiarki” szytej właśnie
kurtki, z zakupionego ongiś w Lublinie przy ul. Świętoduskiej
wełnianego, używanego koca. Droga biegła
po dość pokaźnym nasypie śnieżnym, uformowanym
przez wiejące wiatry, padające śniegi i rolników jeżdżących,
niezawodnymi w tych warunkach, saniami.
Takie nasypy miewały czasami wysokość jednego
metra i więcej i przy odrobinie wyobraźni przypominały
swego rodzaju nasypy kolejowe. Marsz po takiej
drodze, ze względu na głębokie koleiny, był dość
uciążliwy. Ale cóż to było dla młodego, 17-letniego
młodzieńca!
Gdzieś na kilometr, może półtora, od miasteczka,
dopędził mnie zaprzęg konny. W saniach
zauważyłem trzech uzbrojonych Ukraińców zwerbowanych
obietnicami Hitlera o utworzeniu wolnej
Ukrainy. W środku pojazdu, tak trochę dziwnie skulony,
siedział jakiś cywil. Furman, którym okupanci
wysługiwali się w terenie, powoził zaprzęgiem. Po
rozpoznaniu nadjeżdżających, moja gorliwość ustępowania
z drogi błyskawicznie wzrosła, jako że naszym
sąsiadom z Ukrainy, występującym „gościnnie”
w okupowanej Polsce, lepiej było nie wchodzić w paradę.
Przejechali, a ja niespiesznie ruszyłem za nimi.
Gdy wyprzedzili mnie o dobre 500-600 metrów, ponownie
się nimi zainteresowałem i w tym momencie
ujrzałem co następuje:
Zaprzęg stał. Przy nim dwóch Ukraińców.
Po prawej stronie od drogi, w odległości około 50,
może 80 metrów, na polu siedział w „kucki” cywilny
pasażer pojazdu. No cóż - pomyślałem - potrzeba
fizjologiczna, i szedłem dalej. Po chwili scena się radykalnie
zmieniła. Oto cywil biegnie z rozwianymi połami
płaszcza w pole. Ukraińcy coś krzyczą, padają
strzały, a zbieg dalej ucieka w siną dal (dosłownie tak