pobierz - Nestor - Czasopismo artystyczne

Sonet polski Syriuszki Stanisława Bojarczuka - model inkrustowany
wyrazem niezrozumienia konieczności umierania
przez podmiot liryczny: „Naturo! Hieno, żrąca swoje
własne płody!”. Rodzi deklaracje: „chcę żyć długo,
by ci więcej nazłorzeczyć…”.
Bojarczuk nie ogranicza się do podjęcia tematyki
miłosnej. Pod wpływem lektur sonetów młodopolskich
stwierdza, że gatunek pomieści „myśl
wielką w szczupłej farze”. Źródło przekonania
o bogactwie tematycznym gatunku tkwi w ewolucji
sonetu, która dokonała się w okresie moderny.
Ewolucja wiąże się z poszerzeniem tematyki
o poetykę codzienności i problematykę społeczną.
Z tą problematyką wiąże się postawa bezkompromisowego
demaskowania zła i krzywdy, ze wskazaniem
na jej społeczne źródła. Dyptyk sonetowy
W Zaduszki zmierza do podziału zmarłych na dwie
grupy, w zależności od bogactwa ziemskiego grobu.
Dostojny i pozbawiony emocji opis grobu wielkich
ludzi zderza się z następującym obrazem:
A z głębi zda się jęczy jakaś cicha skarga
wielu z tych, których wieńczy darń murawiska,
że im często skąpiono za żywota chleba.
(W Zaduszki)
Epoka młodopolska przyniosła modę na
pisanie tekstów autotematycznych. Bojarczuk
wpisuje się w ten nurt utworem Do sonetu. Podmiot
liryczny wyraża pragnienie: „Ja chciałbym…
[z sonetów] skonstruować latarnię”. Sonet nazywa
dziwnym poetyckim instrumentem. Utwór jest
przepełniony aluzjami do dzieła Tetmajera O sonecie.
Tekst jest apostrofą, która zdumiewa zawartymi
w niewielkiej formie treściami ukrytymi. Na
pierwszy rzut oka uderza nagromadzenie słownictwa
odnoszącego się do różnych dziedzin sztuki:
rylec (snycerstwo), pędzel (malarstwo), tiul (krawiectwo:
tkanina ta służy do tworzenia woalek czy
welonów) oraz relikwiarz, wprowadzający pewien
wymiar sakralności. Pierwsza strofa zdaje się być
mistrzowską konstrukcją, apostrofą, która jednocześnie
wykorzystuje metonimię i metaforę:
Sonecie! Rylcu złoty do żłobień cień-blasku,
pędzlu barwny dla palet pozłocistej gali,
gazo-tiulu dla imań precjozo-regali,
relikwiarzu zórz z teł nimbiących brzasku!
(Do sonetu)
Nazwanie sonetu kolejno rylcem, pędzlem,
gazo-tiulem i relikwiarzem występuje w sąsiedztwie
z zakodowanymi w słowach motywami
jasności i blasku: złoto, zorza (zjawisko świetlne),
brzask (pora tuż przed wschodem słońca, gdy widzi
się jego blask). Wskazuje również na to zestawienie
„precjozo-regali”. Regalia jako symbole
władzy monarszej, pojawiające się ze słowem
o podobnym znaczeniu, budują nastrój patetyczny.
Wyraz „relikwiarz” budzi skojarzenia religijne,
nadaje sonetowi wymiar sakralny. Na przestrzeni
całej syriuszki, motywów świetlnych jest o wiele
więcej: „przez twe przezrocze jakby przez lornetkę”
przywołujący motyw odbicia, czy „nimb”
- promienisty okrąg umieszczany na obrazach
nad głowami świętych, który wywołuje kolejne
skojarzenia sakralne. Wiersz wieńczy pragnienie:
„Ja chciałbym z …[z sonetów] skonstruować
latarnię”. Teraz jasne okazuje się, dlaczego podmiot
liryczny nazwał sonet: „poetyckim dziwnym
instrumentem”.
Bojarczuk wykorzystuje mechanizm aluzji
literackich w tekstach Łódź moja płynie…, Lubię
spoglądać wsparty…, Na wzburzonym jeziorze...
Nawiązuje tu do Sonetów krymskich Adama
Mickiewicza. Łódź moja płynie… przypomina
sytuację liryczną podmiotu zanurzającego się
w przestrzeni stepu. Kolejny sonet rozpoczyna
się od słów utworu Ajudah: Lubię spoglądać
wsparty. Ostatnia syriuszka, niezwykle interesująca,
powstała pod wpływem lektury sonetu Burza.
Pierwsze strofy obu sonetów przedstawiają
los okrętu podczas burzy. Dramatyczna sytuacja
statku jest podkreślona poprzez metaforę: „słońce
krwawo zachodzi, z nim resztka nadziei” (Mickiewicz)
„wątpliwe czy z wysiłkiem dobić portu
zdąży” (Bojarczuk). „Krwawy zachód” nie wróży
szczęśliwego zakończenia morskiej przygody.
Obrazy poetyckie w sonecie Bojarczuka opisują
podobną sytuację liryczną. Poeta używa nawet
tych samych słów: „Wznosząc się piętrami z morskiego
odmętu (Burza), „W straszliwego chaosu
odmęty i piany” (Łódź moja płynie). Podobne są
nawet zachowania „na wpół żywych” marynarzy.
Pomimo wymienionych podobieństw, sonet Bojarczuka
rozwija się, wróżąc szczęśliwe zakończenie.
Dzieje się tak dzięki przywołaniu biblijnego
motywu. Sternikiem łodzi okazuje się Jezus.