30vragen en antwoorden

In Nederland is het de afgelopen eeuw warmer en
natter geworden. Sinds 1900 is de temperatuur
gemiddeld 1,2 graden Celsius gestegen. Vooral sinds
1987 was het opmerkelijk warm. Daarnaast is de
jaarlijkse neerslag in de 20e eeuw toegenomen.
Vanaf 1906 viel 18 procent meer regen. De zeespiegel
is in de 20e eeuw met ongeveer 18 centimeter
gestegen. Het KNMI verwacht dat deze trends
zich verder voortzetten. Klimaatverandering kan
invloed hebben op verschillende aspecten van
bodemvruchtbaarheid, zoals het organische stofgehalte,
erosie, structuur en het zoutgehalte.
Effecten van klimaatverandering op organische stof in de
bodem zijn niet eenvoudig te becijferen door de complexiteit
van de ecosystemen en de beperkte mogelijkheden
om veranderingen op relatief korte tijdschalen
voldoende nauwkeurig te meten. Binnen bodemmonitoringprogramma’s
blijkt het lastig te zijn om eventuele
waargenomen veranderingen toe te wijzen aan specifieke
klimaatparameters, omdat tegelijkertijd veranderingen
optreden in temperatuur, neerslag en het gehalte aan
koolstofdioxide in de atmosfeer. Bovendien spelen andere
variabelen zoals landgebruik of nutriëntenvoorziening een
belangrijke rol.
De hoeveelheid organische stof in de bodem is de resul-
tante van de aanvoer door plantenresten en de afbraak
van organische stof. Beide processen reageren op klimaatverandering,
maar het is onduidelijk wat het netto-effect
is. Over het algemeen geldt dat stijgende temperaturen
de afbraak van organische stof verhogen, maar dat wordt
geheel of gedeeltelijk gecompenseerd door een verhoogde
plantaardige productie. Net als de temperatuur, heeft
droogte tegelijkertijd effect op de afbraak en aanvoer van
organische stof. Bovendien komen droogte en hoge
temperaturen vaak samen voor, waardoor beide effecten
verstrengeld zijn. Over het algemeen is de afbraak van
organische stof minder droogtegevoelig dan de plantaardige
productie, maar dat kan verschillen per situatie.
Daarnaast stimuleert het hogere gehalte aan atmosferisch
koolstofdioxide de plantaardige productie, en dus de
aanvoer van organische stof. Vanwege de grote voorraden
organische stof zijn de veengebieden potentieel het meest
kwetsbaar voor klimaatverandering. De combinatie van
hogere temperaturen en droogte kan tot een significante
toename van de afbraak leiden.
Op de Limburgse lössgronden is watererosie een serieuze
bedreiging voor de bodemvruchtbaarheid in de akkerbouw.
Het vaker voorkomen van hevige buien aan het
einde van de zomer en in de winter, kan bij niet-beteelde
oppervlakten de kans op erosie vergroten. Het gevolg is
verlies van grond, inclusief organische stof en plantenvoedingsstoffen.
Ook op andere grondsoorten kunnen
hevige buien leiden tot oppervlakkige afspoeling van
voedingsstoffen uit dierlijke mest en kunstmest.
Winderosie is een regionaal probleem bij zandgronden die
in de winter en voorjaar onbegroeid zijn. Het speelt vooral
op de dalgronden in het noorden, maar kan elders ook
voorkomen. Voor zover nu bekend zullen de windpatronen
niet of nauwelijks veranderen, waardoor het gevaar voor
winderosie niet wezenlijk verandert.
Een onbekende hoeveelheid zand en lemige gronden heeft
min of meer last van verdichting van de ondergrond. Bij
klei wordt verondersteld dat zwel en krimp, in combinatie
met vorst, eventuele structuurschade repareert.
Klimaatverandering heeft door hevigere buien en het
uitblijven van vorstperioden mogelijk negatieve gevolgen
voor de bodemstructuur. Vooral natte omstandigheden
tijdens werkzaamheden op het land verhogen het risico op
structuurbederf. Bovendien kan op gevoelige bodems
30 vragen en antwoorden over bodemvruchtbaarheid | Alterra | 113