30vragen en antwoorden

De meeste mensen hebben wel een beeld van wat
een onvruchtbare of vruchtbare bodem is. Bij een
onvruchtbare bodem of grond denk je al snel aan
geel of wit zand waarmee je normaal gesproken de
zandbak vult. Daar zal niet veel op groeien.
Potgrond is het andere uiterste. Het is rijk aan
organische stof, houdt water goed vast en bevat
veel voedingsstoffen voor planten. Hoe vruchtbaarder
de bodem, hoe beter we gewassen kunnen laten
groeien als voedsel voor mensen en dieren.
De opbrengst en kwaliteit van landbouwgewassen wordt
bepaald door veel verschillende factoren zoals gewassoort,
daglengte, temperatuur, neerslag, nutriëntenvoorziening
en management. Het vermogen van een bepaalde locatie
om gewasopbrengst en -kwaliteit te realiseren, noemen
we de productiviteit. Bodemvruchtbaarheid is de bijdrage
van de bodem aan die productiviteit. Het omvat alle
chemische, fysische en biologische bodemeigenschappen
die nodig zijn voor de groei van planten. In de landbouw
gaat het erom dat planten zo efficiënt mogelijk de benodigde
voedingsstoffen en water kunnen vinden en opnemen.
Tegelijkertijd mogen zo weinig mogelijk voedingsstoffen
verloren gaan naar lucht, grondwater of diepere
bodemlagen, waar ze onbereikbaar worden voor de
plantenwortels. Naast de beschikbaarheid van voedingsstoffen
zijn ook andere bodemeigenschappen van belang
zoals de bodemstructuur en het vermogen om plantenziekten
te weren.
Chemische bodemvruchtbaarheid heeft vooral betrekking
op de beschikbaarheid van voedingsstoffen voor planten.
Planten nemen relatief grote hoeveelheden op van de
zogenaamde macro-elementen stikstof, fosfor, kalium,
calcium, magnesium en zwavel. Daarnaast zijn er nog tal
van voedingsstoffen nodig in relatief kleinere hoeveelheden,
de zogenaamde sporenelementen of micro-
elementen. De belangrijkste sporenelementen zijn borium,
koper, mangaan, kobalt, silicium, zink, ijzer en
molybdeen.
Alle individuele elementen komen in de bodem voor
in verschillende vormen. Planten kunnen alleen die
voedingstoffen opnemen die in de juiste vorm zijn opgelost
in het bodemvocht. Fosfor bijvoorbeeld, komt in
organische en anorganische vorm voor. In Nederlandse
zand- en kleigronden is ongeveer 70 tot 90 procent van
de totale bodemvoorraad anorganisch fosfor. Maar slechts
een zeer kleine fractie daarvan is, als orthofosfaat,
opgelost in het bodemvocht. De meest voorkomende
- 2- vormen van orthofosfaat zijn H PO en HPO4 . Planten
2 4
kunnen makkelijker eenwaardig geladen ionen opnemen
dan meerwaardig geladen ionen. Dus fosfor nemen ze
- het liefst op als H PO . Bij fosfor, maar ook bij andere
2 4
elementen, bepaalt de zuurgraad de onderlinge verhouding
waarin de verschillende opgeloste vormen voorkomen.
De biologische bodemvruchtbaarheid heeft betrekking
op de rol van de levende organismen in de bodem. Het
bodemleven is zeer divers; het omvat microflora zoals
bacteriën, schimmels en protozoën, mesofauna zoals
aaltjes, mijten en springstaarten en macrofauna zoals
wormen, spinnen en duizendpoten. Al deze organismen
zijn betrokken bij de nutriëntenkringloop, structuurvorming
en ziektewering van de bodem. Het is eten en
gegeten worden. Ze voeden zich met plantenresten, met
mest en meststoffen, maar ook met elkaar. Een deel van
het verwerkte voedsel komt weer beschikbaar als voedingsstoffen
voor de plant. Een ander deel wordt vastgelegd in
het weefsel van de organismen zelf, of in andere vormen
van organische stof. De activiteit van allerlei wormachtige
organismen zorgt bovendien voor een goed doorwoelde en
luchtige bodem. Een stabiel bodemleven voorkomt dat
ziekteverwekkende organismen de kop opsteken.
30 vragen en antwoorden over bodemvruchtbaarheid | Alterra | 13