30vragen en antwoorden

Bodemvruchtbaarheid is één van de factoren die
bepalen welke vegetaties zich op een bepaalde
locatie kunnen ontwikkelen. Natuurbeheerders
onderscheiden meestal vijf relevante omgevingsvoorwaarden:
voedselrijkdom, zuurgraad, voedingsstoffen,
zoutgehalte, vocht en bodemtype.
In natuurbeheer wordt voedselrijkdom op verschillende
manieren gebruikt. Meestal duidt voedselrijkdom op de
beschikbaarheid van voedingsstoffen in de wortelzone,
analoog aan het gebruik in de landbouw. Een andere
benadering gebruikt de hoeveelheid opgenomen voedingsstoffen
als maat. In deze visie is voedselrijkdom ook
afhankelijk van het successiestadium van de vegetatie. In
een pioniersvegetatie is de biomassaproductie immers
lager dan in latere stadia.
De voedselrijkdom is ingedeeld in klassen van zeer
voedselarm tot zeer voedselrijk. De belangrijkste indicatoren
voor voedselrijkdom zijn het nitraat- en fosfaatgehalte
in bodemvocht, en de onderlinge verhoudingen tussen
koolstof, stikstof en fosfaat in de bodem. Daarnaast
bestaan indicatoren die gebruik maken van het voorkomen
van indicatorsoorten of de bovengrondse productie.
De zuurgraad is van belang voor de beschikbaarheid van
voedingsstoffen. Dit effect komt tot uiting in de waardering
van de voedselrijkdom. Daarnaast heeft de zuurgraad
invloed op de oplosbaarheid van metalen, die giftig zijn of
juist nodig zijn als sporenelement. Bij een pH-H O van
2
minder dan 4,5 gaat het voor de meeste planten giftige
aluminium in oplossing. Alleen aangepaste soorten kunnen
hier overleven. In basische milieus vormt juist de geringere
oplosbaarheid van ijzer een probleem.
De aanwezigheid, of juist het ontbreken van water, heeft
een grote invloed op de ontwikkeling van vegetaties.
Water heeft een direct effect op de plantengroei via de
vochtvoorziening en de beluchting van de bodem.
Daarnaast beïnvloedt de beluchting de afbraak van
organische stof, en daarmee de beschikbaarheid van
voedingsstoffen. De vochttoestand wordt meestal beschreven
met de gemiddelde grondwaterstand in het voorjaar,
in combinatie met het aantal dagen droogtestress.
Daarnaast spelen wisselingen in de grondwaterstand een
rol. In getijdengebieden en het rivierengebied is ook de
frequentie waarmee overstroming plaatsvindt een belangrijke
factor.
Het zoutgehalte wordt uitgedrukt in de chloride concentratie
van het grondwater. Bij middelhoge zoutgehalten is
vooral de giftigheid van chloride en natrium belangrijk.
In het nog hogere bereik, in watersystemen, speelt ook de
osmotische waarde van het grond- en oppervlaktewater
een belangrijke rol in het overleven van en de concurrentie
tussen plantensoorten.
In Nederland bepalen provincies in belangrijke mate waar
natuurontwikkeling plaatsvindt. De omgevingsfactoren
bepalen voor een deel welke natuur op welke locatie
mogelijk is. Voor alle zogenaamde natuurdoeltypen gelden
eisen aan voedselrijkdom en waterbeheer. Heide bijvoorbeeld
gedijt het beste op zure tot matig zure voedselarme
standplaatsen. Dotterbloemgraslanden in beekdalen of
bloemrijke graslanden hebben behoefte aan zwak zure tot
neutraal-basische standplaatsen met een matige voedselrijkdom.
Moerassen zijn juist voorbeelden van zeer
voedselrijke systemen.
30 vragen en antwoorden over bodemvruchtbaarheid | Alterra | 121