30vragen en antwoorden

In Nederland overtreft de aanvoer van voedingsstoffen
in veel gevallen de behoefte van het gewas.
Het overschot hoopt op in de bodem, en kan verloren
gaan naar water en lucht. Vooral de overmaat
aan stikstof en fosfaat kunnen het milieu schaden.
Maar ook te hoge gehalten aan organische stof
kunnen een optimale bedrijfsvoering in de weg
staan.
Bodemvruchtbaarheid wordt meestal benaderd vanuit de
situatie van tekorten: te weinig voedingsstoffen, te weinig
organische stof of een slechte bodemstructuur. Allemaal
factoren die een optimale productie in de weg staan. Het
landbouwkundig beheer is gericht op het opheffen van
deze belemmerende factoren. De inzet van voedingsstoffen
of andere hulpstoffen wordt afgemeten aan de stijging
van de hoeveelheid of kwaliteit van de productie. De
landbouwkundig optimale dosering ligt op het niveau
waarbij de extra aanvoer nog net een financiële meer
opbrengst geeft.
De landbouwkundig optimale aanvoer komt echter niet
altijd overeen met wat milieukundig acceptabel is. Het is
de keerzijde van de medaille. Bij een toenemende bemesting
wordt een steeds kleinere fractie opgenomen door het
gewas. Een steeds grotere fractie blijft onbenut achter in
de bodem, of gaat verloren. Dus zelfs bij een landbouwkundig
optimaal beheer ontstaan ongewenste verliezen.
Daarbovenop komen verliezen die het gevolg zijn van niet
optimaal handelen. Bemesten op het verkeerde moment,
het weer dat verkeerd uitpakt, variatie binnen een perceel;
het draagt allemaal bij aan de potentiële verliezen.
Het lukt nooit om elke plant gedurende elk moment van
het seizoen precies op de juiste manier te bemesten. Vaak
kiest een boer er voor om het risico op opbrengstderving
te minimaliseren. Liever iets meer bemesten, in plaats van
het risico op een mislukte oogst.
In Nederland is de bemesting met stikstof en fosfaat,
zowel uit kunstmest als uit dierlijke mest, opgelopen tot
het midden van de jaren 80 van de vorige eeuw. Daarna
hebben het mestbeleid en de invoering van melkquotering
voor een ommekeer gezorgd. De overmatige bemesting
heeft bijgedragen aan de ongewenste verrijking van het
grond- en oppervlaktewater met stikstof en fosfaat.
Emissies van ammoniak vanuit de veehouderij leiden
elders tot te hoge stikstofdepositie. Daarnaast dragen de
gasvormige verliezen uit kunstmest en dierlijke mest, in
de vorm van lachgas, bij aan de opwarming van het
klimaat.
In de veen-weidegebieden zijn de gehalten aan organische
stof zo hoog dat ze de bedrijfsvoering bemoeilijken.
Stikstof komt vrij door microbiële afbraak van organische
stof. De afbraak is echter moeilijk te sturen waardoor het
stikstofaanbod tijdelijk de behoefte van het gewas kan
overtreffen. Daarnaast kan de draagkracht van veengronden
lager zijn dan die van minerale gronden. Dat betekent
dat bewerkingen in het voorjaar vaak pas later kunnen
worden uitgevoerd. Ook beweiding leidt sneller tot schade
door vertrapping. Door diepere ontwatering zijn de
veengronden geschikter gemaakt voor landbouwkundig
gebruik. Maar de keerzijde is dat organische stof sneller
afbreekt zodat de uitstoot van lachgas en koolstofdioxide
is toegenomen.
30 vragen en antwoorden over bodemvruchtbaarheid | Alterra | 85