30vragen en antwoorden

De boeren zijn de gebruikers en vaak ook eigenaren
van de landbouwgrond. Zij ondervinden zelf hoe het
beheer de bodemvruchtbaarheid beïnvloedt. De
kwaliteit van de bodem meten zij vooral af aan het
organische stofgehalte, de ontwatering, het vochtleverend
vermogen, bewortelbaarheid, de draagkracht,
de levering van voedingsstoffen en de
onkruiddruk.
Organische stofgehalte, ontwatering en vochtleverend
vermogen zijn ook de meest gesignaleerde knelpunten
in de praktijk. In de melkveehouderij zijn ontwatering,
draagkracht en bewortelbaarheid relatief belangrijke
knelpunten. Typische knelpunten in de akkerbouw zijn
slempgevoeligheid en verkruimelbaarheid. Ondernemers
op kleigrond zien vaker problemen met de bodemstructuur.
Op zandgrond draait het vaker om ontwatering,
vochtleverend vermogen en levering van voedingsstoffen.
Bovenaan de lijst van middelen die ze voor ogen hebben
om de kwaliteit in stand te houden staat de bemesting,
en in het bijzonder de organische bemesting. Ook bekalking
hoort daarbij. Ten tweede vinden boeren het belangrijk
om het land niet onder slechte, vooral natte, omstandigheden
te berijden en te bewerken. Zij realiseren zich
echter dat tijdens de oogstperiode hier niet altijd aan
voldaan kan worden. Verder zien ze dat een ruime vruchtwisseling
de bodemkwaliteit ten goede komt. Maar ook
daar is de praktijk vaak weerbarstig omdat een krappe
vruchtwisseling met specialisatie richting hoog­salderende
gewassen financieel aantrekkelijker is. Ook acht men een
goede ontwatering belangrijk, in combinatie met een
geschikt waterpeil.
Op bouwland leveren gewasresten, van het hoofdgewas en
de eventuele groenbemester, vaak onvoldoende effectieve
organische stof om het organische stofgehalte in de
bodem op peil te houden. De meeste boeren gebruiken
dunne varkens­ of rundermest als aanvullende bron voor
organische stof. Het is goedkoop en bevat bovendien
stikstof, fosfaat en kali. De aanvoer is echter beperkt
door de gebruiksnormen voor stikstof en fosfaat. Uit het
oogpunt van aanvoer van organische stof is compost een
beter alternatief. Het bevat meer organische stof per
kilogram stikstof of fosfaat. Compost is echter duurder,
en wordt daarom meer gebruikt in intensievere groentenen
bloembollenteelt dan in de akkerbouw. Vooral de vraag
naar groencompost is nu zo ver gestegen dat er tijdelijke
tekorten zijn gesignaleerd. In de akkerbouw bieden
groenbemesters en stro onderwerken goede mogelijkheden
om de aanvoer van organische stof te verhogen.
Ondernemers ervaren dat het ingestelde waterpeil steeds
meer wordt afgestemd op andere belangen zoals
natuurbeheer en waterberging. Een ondiepe grondwaterstand
kan de teelt van gewassen hinderen door een
lagere draagkracht, een verminderde beworteling en een
hogere ziektedruk. Drainage is in het verleden op grote
schaal toegepast, maar is een dure ingreep. Andere
mogelijkheden die men zoekt om met de lagere draagkracht
om te gaan zijn de ontwikkeling van bodemvriendelijke
machines, en een meer flexibele planning van
de werkzaamheden.
Ondernemers beseffen dat ze verantwoordelijk zijn voor
het handhaven van de bodemvruchtbaarheid. Dat is
immers in hun eigen belang. Regels acht men daarvoor
niet nodig. Van de overheid verwacht men ondersteuning
bij waterbeheersing, ruimte in de regelgeving zodat de
hoeveelheid en het tijdstip van organische bemesting niet
in de knel komt. Daarnaast zien zij een rol voor de
overheid bij het stimuleren van duurzame praktijken,
deels door innovaties. Daarbij hoort ook een goede
kennisontwikkeling en ­verspreiding.
30 vragen en antwoorden over bodemvruchtbaarheid | Alterra | 93