30vragen en antwoorden

Zo ergens rond het jaar duizend verscheen een
nieuw type ploeg met twee belangrijke kenmerken.
Deze bevatte een kouter en een rister. De kouter
kon zware grond doorsnijden inclusief de wortels en
stoppels van het staande gewas. Het rister keerde
de toplaag met wortels en stoppels om. Samen met
andere factoren zoals de inzet van dierlijke trekkracht
zorgde de verbeterde ploeg na de middeleeuwen
voor een verdubbeling van de graanopbrengsten.
De ploeg werkt gewasresten en onkruidzaden onder de
grond. Ploegen is een essentieel onderdeel in een serie
grondbewerkingen. Zandgronden worden doorgaans in
het voorjaar geploegd, terwijl kleigronden al in het najaar
worden geploegd. Vaak wordt het ploegen voorafgegaan
door een stoppelbewerking. In het voorjaar wordt het
geploegde land zaai- of pootklaar gemaakt. Geploegde
grond heeft een lager vochtgehalte en warmt sneller op,
waardoor het vroeger bewerkt kan worden. Dankzij de
verschillende grondbewerkingen komt het nieuwe gewas
in een schone grond terecht en heeft het meteen een
voorsprong op onkruid.
Herhaaldelijke grondbewerkingen zorgen voor een homo-
gene bouwvoor waarin wortels gemakkelijk door kunnen
dringen. Een goed ontwikkeld wortelstelsel zorgt ervoor
dat het gewas voldoende water en voedingsstoffen op kan
nemen. Toch kleven er ook nadelen aan grondbewerking.
Vooral de fysische en biologische bodemvruchtbaarheid
lijden onder elke ingreep. Bovendien bestaat soms de
neiging om dieper te gaan ploegen. De bouwvoor wordt
dan weliswaar dikker, maar er treedt ook verdunning op
van organische stof en voedingsstoffen.
Een kerende grondbewerking vernielt bestaande poriën en
bodemaggregaten. Daardoor wordt de bodem instabieler
en neemt de draagkracht af. De aansluiting tussen de
ondergrond en de bovengrond wordt verbroken en dit
verstoort de vochthuishouding. Tijdens bewerking onder
natte omstandigheden kunnen bodemdeeltjes versmeren,
waardoor de doorlatendheid afneemt.
Bodemverdichting van de ondergrond, net onder de
bouwvoor, is een toenemend probleem. Het is een lastig
probleem omdat het optreedt onder, op het oog, goede
omstandigheden. Als de bodem niet te nat, maar ook niet
te droog is, kunnen de met lucht gevulde poriën gemakkelijk
ingedrukt worden onder de last van een trekker of
werktuig. Een lage bandendruk is een belangrijke maatregel
om de kans op verdichting te verkleinen.
Het onderwerken van gewasresten verhoogt de kans op
wind- en watererosie omdat de grond dan onbedekt is.
De inzaai van een groenbemester kan dit echter weer
verhelpen.
Geploegde grond bevat een hoger aandeel lucht en minder
water dan niet geploegde grond. Dat wordt voornamelijk
veroorzaakt door het grotere aandeel van macro-poriën.
Deze grote poriën zijn instabieler en kunnen makkelijker
in elkaar gedrukt worden bij belasting. Bovendien dragen
grote poriën minder bij aan de capillaire werking.
De afbraak van bestaande bodemstructuren werkt ook
negatief door op onderdelen van het bodemleven. Vooral
regenwormen verdwijnen, maar ook de sterk vertakte
schimmelnetwerken worden beschadigd.
30 vragen en antwoorden over bodemvruchtbaarheid | Alterra | 73