30vragen en antwoorden

Organische stof is één van de belangrijkste indicatoren
van bodemvruchtbaarheid. Het is essentieel
voor zowel de chemische, de biologische, als de
fysische bodemvruchtbaarheid. Organische stof in
de bodem is afkomstig van dood plantenmateriaal.
De diversiteit aan bronnen is enorm. Het kan gaan
om bladeren, wortels, stoppels of stro. Maar het
plantenmateriaal kan ook eerst door dieren gegeten
zijn, en vervolgens gedeeltelijk verteerd in de mest
uitgescheiden worden.
Planten en plantenresten bestaan voor een zeer groot deel
uit lignocellulose. Dat is een verzamelnaam voor cellulose
en verschillende vormen van hemicellulose en lignine. Al
deze organische stoffen bestaan uit een aaneenschakeling
van honderden tot duizenden ringvormige moleculen van
koolstof, zuurstof en waterstof. Daarnaast bevatten
planten relatief geringere hoeveelheden van andere
organische stoffen zoals eiwitten, aminozuren, peptiden,
fenolen en suikers. Verschillende bodemorganismen
gebruiken de verse organische stof als voedsel. In ons
gematigde klimaat zetten bodemorganismen grofweg
70 procent van de koolstof in verse organische stof om
tot koolstofdioxide. Bij de vertering komen echter ook
verschillende plantenvoedingsstoffen vrij, zoals ammonium,
fosfaat en sulfaat. Het overige deel van de aangevoerde
organische stof wordt langzaam tot zeer langzaam
omgezet tot stabielere vormen van organische stof.
Dit proces wordt ook wel humificatie genoemd, met als
eindproduct humus.
Organische stof heeft een positieve invloed op alle belang-
rijke aspecten van bodemvruchtbaarheid. Het is niet voor
niets dat sommigen organische stof het zwarte goud van
de bodem noemen.
Bodemleven. Vers aangevoerde organische stof is de
motor van het bodemvoedselweb. Het bodemleven, van
bacteriën en schimmels tot regenwormen en mollen, is
continu bezig met de verbouwing van organische stof.
Het helpt bij de afbraak, maar het helpt ook bij de opbouw
van stabiele vormen van organische stof.
Voedingsstoffen. Organische stof bevat een breed palet
aan elementen die bij afbraak vrijkomen als voedingsstof
voor de plant. Stikstof, fosfor en zwavel worden daarbij
omgezet van organische vorm in anorganische vorm, ook
wel minerale vorm genoemd. Vandaar dat het begrip
mineralisatie synoniem staat voor de afbraak van
orga-nische stof. En organische stoffen kunnen ook weer
vastgelegd worden in organische vorm. Dit omgekeerde
proces heet immobilisatie.
Bodemstructuur. Organische stof verbindt bodemdeeltjes
zodat ze samenklitten tot aggregaten. Zo krijgt de bodem
een kruimelstructuur waardoor het risico op verdichting,
korstvorming en erosie afneemt. Bovendien verbetert de
bewerkbaarheid van de bodem en de doorlatendheid voor
water en lucht.
Waterregulering. Organische stof houdt water vast in de
bodem. Vooral voor zandgronden is dat een belangrijke
eigenschap die helpt om perioden van droogte te overbruggen.
Tegelijkertijd verbetert organische stof de
waterdoorlatendheid waardoor overdadige neerslag niet
bovengronds wegstroomt, maar juist de bodem indringt.
Uitwisseling van kationen. Organische stof is in staat om
positief geladen deeltjes (kationen) aan het oppervlak
te binden. Veel belangrijke voedingstoffen spoelen daarom
minder snel uit en zijn beschikbaar voor planten.
30 vragen en antwoorden over bodemvruchtbaarheid | Alterra | 37