30vragen en antwoorden

Het beheer van organische stof heeft twee tegenovergestelde
kanten. Aan de ene kant wil je organische
stof in de bodem opbouwen om te profiteren
van een betere structuur en vochthuishouding. Aan
de andere kant ben je gebaat bij afbraak van organische
stof om de daarbij vrijkomende voedingsstoffen
te benutten. Blijvend profijt van organische
stof kan alleen als de afbraak in balans is met de
aanvoer. De organische stof-balans is een handig
hulpmiddel om het organische stofgehalte in de
bodem op het gewenste niveau te krijgen, of te
houden.
Bij de berekening van de aanvoer gaat het niet om de
totale hoeveelheid organische stof, maar om de hoeveelheid
effectieve organische stof. Dat is de organische stof
die na een jaar nog aanwezig is. Voor elk gewas en elke
meststof is bekend welke fractie na een jaar nog niet is
afgebroken, de zogenaamde humificatiecoëfficiënt. De
effectieve organische stof is het product van de humificatiecoëfficiënt
en de totale organische stof.
effectieve organische stof (kg/ha) =
humificatiecoëfficiënt x organische stof aanvoer (kg/ha)
Een gewas produceert zowel biomassa boven de grond,
zoals stengels en bladeren, als onder de grond, zoals
wortels of wortelknollen. Bij de oogst wordt slechts een
deel van de biomassa afgevoerd. De rest van de plant
blijft achter op het land. Zo levert elk gewas een bijdrage
aan de aanvoer van verse organische stof naar de bodem.
Naast het hoofdgewas kunnen zogenaamde groenbemesters
worden geteeld. Deze worden meestal na de oogst
van het hoofdgewas gezaaid, in nazomer of najaar. In het
voorjaar wordt de hele plant ondergewerkt in de bodem.
Alle biomassa van de groenbemester komt ten goede aan
de bodem.
Een deel van de geoogste planten komt later via mest
of compost weer terug op het land. De diversiteit aan
meststoffen is enorm. De maximale aanvoer van meststoffen
wordt bepaald door de gebruiksnormen voor
stikstof en fosfaat. De maximale aanvoer van organische
stof uit meststoffen is dus afhankelijk van het gehalte aan
organische stof per kg stikstof of per kg fosfaat. Dunne
rundermest bevat bijvoorbeeld 20 kg effectieve organische
stof per kg fosfaat, terwijl dat bij dunne varkensmest
slechts 5 kg is. Bij een fosfaatgebruiksnorm van 60 kg per
ha, kun je met dunne rundermest 1200 kg effectieve
organische stof per ha aanvoeren. Met dunne varkensmest
is de aanvoer beduidend lager, namelijk 300 kg per ha. Bij
compost ligt de verhouding tussen fosfaat en organische
stof nog gunstiger. Bovendien geldt voor compost een
fosfaatvrijstelling van 50 procent. Met gebruik van de
fosfaatvrijstelling is het met compost mogelijk om wel
4000 kg effectieve organische stof aan te voeren binnen
de gebruiksnorm.
Tegenover de jaarlijkse aanvoer staat de jaarlijkse afbraak
van organische stof. Een veel gehanteerde vuistregel voor
de gemiddelde afbraak van organische stof is twee
procent per jaar. De werkelijke afbraak kan beduidend
lager of hoger zijn, afhankelijk van de grondsoort en
bemestingsgeschiedenis. Dat betekent dat de jaarlijkse
afbraak uiteen kan lopen van minder dan 500 kg per ha
tot meer dan 5.000 kg per ha.
De balans tussen aanvoer en afbraak bepaalt of het
organische stofgehalte op peil blijft of verandert. Een
negatieve balans vraagt om aanpassingen in het beheer
zoals het gebruik van groenbemesters, aanvoer van
compost in plaats van dunne mest, of veranderingen in
het bouwplan.
30 vragen en antwoorden over bodemvruchtbaarheid | Alterra | 49