30vragen en antwoorden

De aanvoer van organische stof is afhankelijk van
de geteelde gewassen, het beheer van gewasresten,
het gebruik van groenbemesters, dierlijke
meststoffen en andere organische stof houdende
materialen. Het mestbeleid beperkt de aanvoer
van dierlijke mest en daarmee dus de aanvoer van
organische stof uit deze bron. Tussen 1995 en 2009
is de gemiddelde aanvoer van effectieve organische
stof uit dierlijke mest landelijk gedaald met
ongeveer 20 procent. Dierlijke mest vertegenwoordigt
gemiddeld bijna 40 procent van de totale
aanvoer van organische stof. Gewasresten zijn
echter de grootste bron van organische stof. De
toename van de aanvoer door gewasresten, als
gevolg van stijgende gewasopbrengsten, compenseerde
grotendeels de afname uit mest. De totale
aanvoer daalde tussen 1995 en 2009 daardoor
slechts met drie procent.
De geringe afname van de aanvoer van organische stof
vertaalt zich niet naar lagere organische stofgehalten in
de bodem. Sterker nog, gemiddeld nemen de gehalten
langzaam toe. Duidelijke dalingen van het organische
stofgehalten worden alleen gesignaleerd in veenweidegebieden
en op de noordelijke zeeklei. Deze veranderingen
staan los van het mestbeleid. In de veenweidegebieden
zorgt de ontwatering voor een hoge afbraak van organische
stof. In de noordelijke kleigebieden is mogelijk het
scheuren van grasland ten behoeve van snijmaïs, bouwland
en bloembollen de oorzaak.
De landelijk stabiele of licht stijgende trend sluit natuurlijk
niet uit dat er bedrijven zijn die wel moeite hebben om
het organische stofgehalten op peil te houden. Op zandgronden
in Drenthe, Overijssel, Gelderland en Noord-
Brabant kon bijvoorbeeld geen uniforme trend worden
vastgesteld in de ontwikkeling van het organische stofgehalte
van blijvend grasland, blijvend snijmaïs of grassnij-
maïs vruchtwisseling. Maar de variatie was groot. Op
grasland nam het organische stofgehalte in ongeveer de
helft van de gevallen toe, en in kwart van de gevallen nam
het gehalte af. Bij continue teelt van snijmaïs kon in de
meeste gevallen geen verandering worden vastgesteld,
terwijl op 10 tot 25 procent van de percelen een daling
werd waargenomen.
Berekeningen voor gemiddelde modelbedrijven laten zien
dat het effect van een verlaging van de fosfaatgebruiksnorm
van 85 naar 60 kg per ha op de aanvoer van
effectieve organische stof vrij beperkt is. De invloed is niet
zo groot omdat de normen vaak niet volledig ingevuld
worden met organische mest. Een deel van de fosfaatbemestingsruimte
wordt met kunstmest opgevuld.
Daarnaast is dierlijke mest voor veel bedrijven niet de
belangrijkste aanvoerbron van organische stof. Meer dan
de helft van de aanvoer vindt plaats door gewasresten. De
afname van de aanvoer van effectieve organische stof
door aanscherping van de fosfaatgebruiksnorm tot 60 kg
P O per ha loopt op de akkerbouwbedrijven uiteen van
2 5
50 tot 300 kg per ha. Op de kleibedrijven is de verlaging
vooral een gevolg van een lager mestgebruik door de
aanscherping van de stikstofwerkingscoëfficiënt van de
dierlijke mest bij toediening in de nazomer en herfst.
Daarnaast wordt naar verwachting op de bedrijven in het
noorden en oosten van het land de kippenmest vervangen
door varkensmest, omdat een groot deel van de kippenmest
buiten de landbouw wordt verwerkt. Bij eenzelfde
fosfaataanvoer wordt er dan minder organische stof
aangevoerd. Bij de teelt van vollegrondsgroenten op zand
blijft de aanvoer van effectieve organische stof vrijwel
gelijk. Dat komt omdat deze bedrijven de fosfaataanvoer
met organische mest al rond de 60 kg P O per ha, of
2 5
lager, lag. Op bloembolbedrijven op duinzand kan de hoge
aanvoer van 6.500 kg per ha alleen worden gehandhaafd
door de veel gebruikte vaste rundermest deels te vervangen
door compost.
30 vragen en antwoorden over bodemvruchtbaarheid | Alterra | 57