Edmond Sacré Portret van een stad - Gent Cultuurstad vzw ...

GENT EN DE STADSFOTOGRAFIE
VAN DE NEGENTIENDE EEUW
Steven Jacobs
In de populaire verbeelding van de
negentiende eeuw werd Gent blijkbaar
gekoesterd. De stad genereerde
een fascinerende protofotografische
en fotografische beeldproductie.
Zo was er al in het midden
van de jaren 1830 een voorstelling
te zien van ‘le bassin central
du commerce à Gand’ in het beroemde
diorama van fotopionier
Daguerre te Parijs.1 Dat was nog
maar een begin.
— De vroegste fotografische
beelden van Gent
Toen Daguerre enkele jaren later zijn baanbrekende
fotografische procedé introduceerde,
bleek de soliditeit van de gebouwde
stedelijke omgeving in het daglicht een
bijzonder geschikt motief te zijn. De trage
fotosensitieve materialen stimuleerden immers
enerzijds opnamen in de openlucht,
terwijl ze anderzijds de registratie van bewegende
onderwerpen zo goed als onmogelijk
maakten. Ook Gent werd spoedig door
daguerreotypisten geëxploreerd. Reeds in
oktober 1839 bracht de lokale pers verslag
uit van een Séance photographique waarbij
de fotopioniers Braga en Pelizzaro vanuit
een woning op de Ajuinlei enkele daguerreotypieën
vervaardigden. Slechts van één van
deze alleroudste fotografische opnamen van
Gent bestaat nog een origineel. Andere
beelden uit deze sessie zijn via reproducties
overgeleverd.2 Ze tonen onder meer
een gezicht op de Sint-Niklaaskerk, waarvan
de vieringtoren en het bovenste gedeelte
van een zijgevel uitsteken boven
de huizen van de stad. [afb.1] De opstelling
vanuit een raam op een hoger gelegen verdieping
of dakgoot is typerend voor de
nieuwe aanpak van de vroege fotografie.
Omdat de nauwe straatjes vaak te duister
waren, werd er gekozen voor een panoramische
blik, die vaak willens nillens afweek
van allerhande conventionele compositorische
regels. In deze vroege fotografische
stadsbeelden verschijnt het grillige ritme
van daken en schoorstenen soms nadrukkelijker
in beeld dan de grote stedelijke
monumenten. Daarnaast valt het arbitraire
karakter van de grenzen van het beeldvlak
op — een specifiek fotografisch gegeven.
Met deze voorkeur voor vergezichten worden
de belangrijke monumenten van de
stad een onderdeel van een groter geheel,
dat ook ontelbare banale gebouwen omvat.
[22]
De vroege stadsfotografie markeert hier
onmiskenbaar een cesuur in de geschiedenis
van de visualisering van de stad. Zij wijkt
immers af van het merendeel van oudere
picturale en grafische topografische beelden,
die zich vooral op specifieke monumenten
als stedelijke herkenningspunten
toespitsten. Ook de vroege daguerreotypieën
van Gent maken duidelijk dat
de fotografie geen gebruik maakt van
dit selectieve of hiërarchische principe.
Integendeel, ze presenteert zich als een
bemiddelaarster die alle onderdelen op
een gelijkwaardige manier benadert en
behandelt.
— Britse en Franse fotografen
van Gent
Tijdens de daaropvolgende decennia werd
Gent ook in beeld gebracht door canonieke
figuren uit de Britse en Franse fotogeschiedenis,
zoals John Muir Wood en
de gebroeders Bisson en Adolphe Braun.
Hun beelden kaderen onmiskenbaar in de
ontluikende toeristische industrie, die onlosmakelijk
is verbonden met nieuwe vormen
van industriële beeldproductie. Gent
groeide daarbij uit tot een obligate halte
op de Grand Tour voor Britse reizigers.
Ook de romantische belangstelling voor de
middeleeuwen wakkerde de interesse aan
voor de historische stad met zijn beroemde
torens, het Gravensteen en de pittoreske
kanalen, waarvan er vele in de latere negentiende
eeuw bij de stadssanering werden
gedempt. Beelden uit de eerste decennia
van de Gentse fotogeschiedenis wijzen de
huidige Gentenaar vaak op de etymologische
oorsprong van straatnamen als Ottogracht
of Oude Houtlei. Foto’s van deze
plaatsen laten zien dat Gent toen een stad
vol zichtbare leien, grachten en kanalen
was. In de zomer van 1847 werd de stad
bezocht door twee leden van de Edinburgh
Calotype Club, John Muir Wood en George
Moir. Vooral de opnamen van John Muir
Wood, die in zijn dagboek noteerde dat hij
in Gent verschillende Britse architecten ontmoette
die er calotypieën maakten, bieden
bijzonder waardevolle informatie. Ze tonen
de stad immers vóór de grote stedelijke
transformaties: het door woonhuizen ingesloten
belfort met de oude houten torenspits,
het stadhuis met de zogenaamde
Napoleontrap en het nog volledig door
aanbouwsels ingesloten Gravensteen. [afb.2]
De foto van het Gravensteen is een typisch