Edmond Sacré Portret van een stad - Gent Cultuurstad vzw ...

— Toerisme en de stenen
getuigenissen van geweld
Bovenstaande referenties illustreren hoe
er in de periode 1850-1900 geen scherpe
grens te trekken valt tussen een architectuurhistorische
en pittoreske kijk op een
site als de Sint-Baafs, omdat de historische
en pittoreske interesse op elkaar aangrijpen,
de architectuurhistorische interesse
nog niet is gecondenseerd in een aparte
wetenschap en beelden tussen verschillende
genres van publicaties circuleren.
Uit het herdenkingsboekje van 1906 blijkt
echter wel dat er een duidelijk onderscheid
wordt gemaakt tussen de verschillende
soorten interesse die de Sint-Baafssite
kan opwekken. Opnieuw een citaat uit
de redevoering van Van den Gheyn:
‘Met welke bedoeling men zich ook laat
lokken door deze stille ruïnes, als men
er komt zwerven als kunstenaar of dichter
om er de zoete vervoering te voelen
van een bewonderende contemplatie
van het spektakel van zovele vergane
grootheden en de onverbiddelijke verwoestingen
van de tijd. Of als historicus,
om er de laatste geheimen van een
dusdanig volledig uitgewist tijdperk te
verrassen, waar de oorsprong zelf van
onze stad het behaagt zich te verwarren
met de stichting van een klooster. Of
nog als archeoloog, die er de bewonderenswaardige
resten wil ontdekken van
een reeds ver verwijderde kunst, zo
vruchtbaar in wonderlijke werken. Of
zelfs als gelovige, om er vrome emoties
aan te wakkeren in herinnering aan degene
die de apostel van de Vlaanderens
was en al degenen die met hun deugden
het oude, vernielde klooster opluisterden.
Of ten slotte als eenvoudige toerist,
gehaast maar bekommerd om naar
de letter het programma uit te voeren
dat inmiddels aan elke bezoeker van
onze goede stad Gent wordt opgelegd.
Er is niemand die deze indrukken, hoe
verschillend ze ook zijn, niet te danken
heeft aan de gelukkige waakzaamheid
van August van Lokeren, die op een dag
de onbuigzame bewaker bleek, alleen,
van een monument dat nu onze trots
en vreugde is!’23
Opvallend is de wat smalende verwijzing
naar de toerist. Er bestaat een ‘opgelegd
programma’ van wat de bezoeker in Gent
moet zien en de Sint-Baafsabdij maakt
daar deel van uit. Daarmee erkent Van den
Gheyn dat Gent, na decennialang minder
[68]
dan zorgzaam met het patrimonium te
zijn omgesprongen, nu een stad van monumenten
wil zijn, een omslag die binnen een
nationale en internationale tendens past.
Deze evolutie genereert nieuwe beelden en
portretteringen van de historische stad.
Zo verschijnt er in 1902 een bezoekersgidsje
voor de Sint-Baafssite dat een handig
traject uitstippelt langs de ruïnes,
een meer praktische en compacte ontsluiting
van de site dan de beschrijvingen
in negentiende-eeuwse stadsgidsen of de
verzamelingen gezichten die bijvoorbeeld
in A Gand voorkwamen.24 [afb.8] Het stadsbestuur
was er zich goed van bewust hoe
belangrijk hanteerbare en accurate gidsboeken
waren om toeristen aan te trekken.
Zeker in de aanloop naar de wereldtentoonstelling
van 1913 werd aandacht
besteed aan de manier waarop de stad in
gidsen werd voorgesteld.25
Toch neemt Van den Gheyn de toeristische
blik op de site niet echt au sérieux,
waarschijnlijk omdat haar oppervlakkige
aandacht een vorm van blindheid met zich
meebrengt. Ook het genot van de gehaaste
toerist is immers schatplichtig ‘aan de
gelukkige waakzaamheid van August van
Lokeren’. De spreker verwijst hier naar
een specifiek voorval. Op 4 april 1831
werd de orangistische industrieel Jan
Voortman aangevallen en ernstig verwond.
De daders werden opgesloten in de ruïnes
van Sint-Baafs, waar zij hun woede koelden
op de weerloze stenen. Nadat er reeds
aanzienlijke vernielingen waren aangericht,
slaagde Van Lokeren er op z’n eentje in
de boosdoeners van verder vandalisme te
doen afzien.26
De herinnering aan het ‘revolutionaire’
geweld tegen de ruïnes zindert na in publicaties
over Sint-Baafs.27 Het embleem van
deze episode is de vernieling van de poort
naar de kapittelzaal, een van de meest
beeldbepalende elementen van de abdij.
Van Lokeren heeft zelf een tekening gemaakt
waarop te zien is hoe de boog met
twee metalen stutten wordt rechtgehouden,
en een aantal foto’s en postkaarten uit het
midden van de negentiende eeuw toont het
gebouw in deze toestand. Decennia later
kopieerde Heins Van Lokerens tekening
in A Gand en nadien gebruikte hij haar
opnieuw als uitnodiging voor de inwijding
van Van Lokerens monument; op die
manier is ze ook opgenomen in het commemoratieve
boekje.28 [afb.9, 10]
Deze gebeurtenissen waren in de ogen
van Heins en zijn collega’s ongetwijfeld