Edmond Sacré Portret van een stad - Gent Cultuurstad vzw ...

EEN STAD IN SPREIDSTAND
Het Gent waarin Edmond Sacré woont
en werkt, is een dubbelzinnige stad.
Ze raast tegen een waanzinnige
snelheid vooruit, maar kijkt tegelijk
voortdurend achterom. Deze ambiguïteit
neemt in de loop van zijn
leven almaar toe en sluipt onvermijdelijk
ook in het werk van de
fotograaf.
— Groei, sanering
en bouwprojecten
Het grondgebied van Gent staat ten tijde
van de geboorte van Sacré in 1851 al
geruime tijd onder druk van een aanhoudende
demografische groei en de verdere
ontplooiing van de industrie. De afschaffing
van de octrooien in 1860 betekent een
vrijbrief voor de bouw van nieuwe stadsdelen
buiten de voormalige stadsvesten.
Een stadsring met brede boulevards moet
het verkeer in de binnenstad ontlasten.
Met onder andere de aanleg van de Verbindingsvaart
in 1863 en de Ooster Ringspoorweg
in 1881 sluit zich rondom de
stad een web van waterwegen en spoorlijnen.
Zij moeten de expansie van zowel het
regionale personenvervoer als het internationale
goederentransport mee mogelijk
maken. Ondertussen worden buurten in de
binnenstad grondig gesaneerd en breekt
men er overal straten open voor de aanleg
van hoogtechnologische voorzieningen,
zoals waterleidingen, tramlijnen en telefoonverbindingen.
In het noorden slokt de
haven met een ongeziene vraatzucht gigantische
gebieden op. [afb.1] Uitbreidingen als
het Houtdok in 1881, de Voorhaven in 1882
en de Droogdokken in 1891 vormen slechts
de opmaat van deze explosieve groei. Het
kroonstuk is de aanleg van het Noord-,
Midden- en Zuiddok, die vanaf 1908 worden
gegraven. Gaandeweg raakt de stad bedolven
onder een onoverzichtelijke aanwas
van grote en kleinere bouwprojecten en
infrastructurele aanpassingen.
— Zorg om monumenten
Terwijl Gent floreert en onder deze vooruitgangsdrift
uit zijn voegen barst, ontstaat
er een invloedrijke elite van kunstenaars,
historici, wetenschappers en intellectuelen
die zich bekommert om het verleden en
het historisch patrimonium van de stad.
De meesten van hen zijn lid van de Stede-
Birgit Cleppe
[36]
lijke Commissie der Monumenten en
Stadsgezichten of zijn er nauw bij betrokken,
zoals ook Sacré, die als fotograaf
in opdracht van de commissie werkt.
Niet zelden vormen plannen voor een
ambitieuze sanering of voor grootschalige
infrastructuurwerkzaamheden de aanleiding
om wat verloren dreigt te gaan op een
of andere manier in bewaring te houden.
Reeds ten tijde van de oprichting van de
commissie in 1823 was er bezorgdheid
over de aanzienlijke aftakeling en de
talrijke verminkingen van het stedelijk
patrimonium. Plekken waar het verleden
van Gent zich eeuwenlang in een ongestoorde
winterslaap had gehuld, zoals de
ruïnes van de Sint-Baafsabdij, het Gravensteen
of het sluisgebouw aan het Rabot,
komen steeds vaker in het vizier van
Gentse industriëlen en ondernemers.
Met de vaststelling dat men meer en meer
sporen van het eigen verleden aan het
verliezen, vergeten en overschrijven is,
groeit ook het besef dat de constructie
van een geheugen en het koesteren van het
Gentse historisch nalatenschap cruciaal is.
De commissie gaat dan ook van bij haar
oprichting over tot het inventariseren van
het Gentse erfgoed en sticht korte tijd
later, in 1833, een oudheidkundig museum:
het Musée Historique belge, later genoemd
Musée d’Archéologie. Vanuit haar adviserende
rol probeert zij het schepencollege
ertoe te bewegen het bouwkundig en ander
erfgoed te bewaren en te beschermen. Een
van de eerste sites die bij de commissie
onder de aandacht komt — en wel voor
meerdere decennia — zijn de ruïnes van de
Sint-Baafsabdij, zoals Maarten Delbeke
beschrijft verder in dit boek. Deze navel
van de Gentse stadsontwikkeling blijkt
het gedroomde ankerpunt te zijn voor een
doorgedreven veruiterlijking van het rijke
verleden van de stad. Onder impuls van
onder meer August van Lokeren verwordt
de plek tot een vergaarbak van archeologische
vondsten, wat er uiteindelijk kristalliseert
in een waar Musée Lapidaire.
Maar zelfs deze symbolische plek lijdt
zwaar onder de oprukkende modernisering.
Relatief verscholen tussen de restanten
van het Spanjaardkasteel, bleef ze tot halfweg
in de negentiende eeuw min of meer
gespaard van de stedelijke vernieuwingsdrang.
Na de voltooiing van het Handelsdok
in 1829 en door de aanwezigheid van
talrijke gemechaniseerde bedrijven die
zich buiten de Antwerpse Poort vestigen,
wordt ook dit stadsdeel uiteindelijk over-