Edmond Sacré Portret van een stad - Gent Cultuurstad vzw ...

DE ‘SPREKENDE STENEN’
VAN SINT‒BAAFS
Maarten Delbeke
— Een monument in
de Sint-Baafsabdij
Op 19 oktober 1905 onthulde de Maatschappij
van Geschied- en Oudheidkunde
te Gent (La Société d’Histoire et d’Archéologie
de Gand) in de Sint-Baafsabdij een
gedenksteen voor August van Lokeren
(1799-1872). [afb.1] Op deze site was Van
Lokeren als lid van de Gentse Commissie
voor Monumenten in de periode na de
Belgische Revolutie begonnen met het consolideren
van de ruïnes, het opruimen van
het terrein en het verrichten van archeologisch
onderzoek. De Spaanse dwangburcht
of citadel waarin de Sint-Baafsabdij sinds
1540 was geïncorporeerd, werd immers
sinds de jaren 1820 stapsgewijs afgebroken.
Tijdens de Belgische Revolutie verschafte
de ontmanteling van de citadel werkgelegenheid
voor de Gentse arbeiders.1
De abdij stond bloot aan verval en vandalisme,
tot Van Lokeren zich over de resten
ontfermde. Zijn interesse voor de site
leidde in 1835 tot de geannoteerde publicatie
van een middeleeuwse abdijkroniek,
Chronique de St. Bavon à Gand par Jean
de Thielrode (1298), en in 1855 tot de monumentale
studie Histoire de l’abbaye de
Saint-Bavon et de la crypte de Saint-Jean,
een combinatie van bronnenonderzoek,
nauwgezette opmetingen en enkele prachtige
zichten op de ruïnes door Van Lokeren
zelf.2 De gedenksteen van 1905 moest een
blijvend aandenken vormen aan zijn fundamentele
bijdrage, met de pen en het truweel,
aan het behoud en de historische
interpretatie van de abdij. De onthulling
van het kleine monument ging gepaard met
een uitgebreide maaltijd en een bezoek
aan de tentoonstelling van Van Lokerens
tekeningen in de universiteitsbibliotheek.
ander beeld!
[62]
Als aandenken van de dag werd in 1906
een boekje uitgegeven dat de uitnodiging
voor het evenement bevat, de redevoeringen
die bij de inwijding en tijdens de maaltijd
zijn uitgesproken en enkele reproducties
van het grafisch werk van de gevierde.3 Op
de lijst van intekenaars — en dus medebetalers
— voor het monument die het boekje
afsluit, vinden we Edmond Sacré terug,
de enige fotograaf van het gezelschap.4
De installatie van het monument en de
publicatie van het boekje vielen chronologisch
gezien midden in diens decennialange
activiteit op de Sint-Baafssite. Meerdere
redevoeringen benadrukten die negentiende
oktober bovendien dat zich in de
periode tussen Van Lokerens overlijden in
1872 en de onthulling van het monument
een belangrijke kentering had voorgedaan
in de waardering en beleving van de abdij
in het bijzonder en van ‘oudheden’ in het
algemeen: Gent was een echte ‘stad van
monumenten’ geworden, een status die ze
zich definitief zou aanmeten in de aanloop
naar de wereldtentoonstelling van 1913.5
Ten slotte illustreert het initiatief voor
het monument hoezeer Gentse archeologen
en kunstminnaars zich aan het begin van
de twintigste eeuw bleven spiegelen aan
Van Lokerens stichtend werk. Daarom is
het zinvol enkele thema’s van deze publicatie
meer in detail te bespreken en ze kort
te contextualiseren, zoals de verhouding
tussen het historische en het pittoreske
kijken, de verschillende soorten belangstelling
waarop een site als Sint-Baafs en
bij uitbreiding het historische Gent konden
rekenen en ten slotte de betekenissen
die aan herstel en verval werden toegeschreven.
Deze thema’s vormen immers
mee de achtergrond waartegen Sacré zijn
fotografische visie op Sint-Baafs en de
andere belangrijke monumenten van Gent
ontwikkelde. [afb. p. XXX—XXX]
— A Gand. De sprekende stenen
van het verleden
Het initiatief om het monument op te richten
kwam van de kunstenaar en archeoloog/historicus
Armand Heins (1856-1938),
die ook het ontwerp leverde. Het vloeide
voort uit Heins’ diepe bewondering voor
Van Lokeren.6 In zijn redevoering bij de
inwijding herinnerde kanunnik Gabriël van
den Gheyn, dan voorzitter van de Maatschappij,
het publiek aan Heins’ album
A Gand. Château des comtes. Abbaye de
[1] Gedenkplaat van het monument voor August van Lokeren (Universiteitsbibliotheek Gent)