Edmond Sacré Portret van een stad - Gent Cultuurstad vzw ...

meer dan louter een illustratie van Van
Lokerens uitzonderlijke inzet voor het behoud
van de Sint-Baafs. De episode had
immers een beladen historisch precedent:
Alexandre Lenoirs verdediging van de
tombes van het Franse koningshuis in de
Saint Denis bij Parijs. Volgens een mythologie
die Lenoir zelf in leven heeft geholpen
en verspreid in talloze publicaties die de
Gentse liefhebbers van oudheden zeker bekend
waren, had hij deze monumenten in
1793 met gevaar voor eigen leven behoed
voor het revolutionaire vandalisme, om ze
nadien onder te brengen in zijn Musée des
monuments français.29 De uitzonderlijke
gewelddadigheid van de aanslag op Voortman
en de daaruit voortvloeiende furie van
de vernielers van de abdij, het orangisme
van zowel Voortman als Van Lokeren en
ten slotte de status van de Sint-Baafsabdij
als religieus stichtingsmonument suggereerden
een impliciete identificatie van
Lenoir met Van Lokeren en van de bewaring
van de Sint-Baafs met het ontstaan van
de monumentenzorg in Gent.30
De abdij is met andere woorden niet
alleen blootgesteld aan de agressie van de
tijd maar ook aan specifieke en recente
vormen van geweld. De herstellingen die
Van Lokeren uitvoerde, met name van de
emblematische poort, krijgen zo voor de
lokale elite die vertrouwd is met de gebeurtenissen
van 1831, een precieze betekenis:
de restauratie van de karakteristieke
kolom is een act die de barbarij van
de meute uitwist en meteen ook de ruïneuze
toestand van de rest van de abdij in scherp
reliëf zet. De ruïne bewaart zelfbewust de
legitieme sporen die de tijd en de geschiedenis
op het lichaam van de abdij hebben
achtergelaten. Deze relatie tussen het
gereconstrueerde gave overblijfsel van
de abdij en de rest van de ruïne ontging
ongetwijfeld de toerist.
Wat hij wel zou hebben meegekregen,
is het soort beleving van het verleden dat
ook Alexander Lenoir nauw aan het hart
lag; Lenoirs museum is mogelijks een
museografische referentie voor de site,
en in het bijzonder voor het Museum voor
Stenen Voorwerpen. Het Musée des monuments
français toonde de tombes van de
Franse koningen in duistere zalen, waar
het in de befaamde woorden van Jules
Michelet leek alsof de heersers van vroeger
elk moment uit hun stenen sluimer wakker
konden worden. De ervaring van de geschiedenis
en de kunst die het Musée ensceneerde,
werd onlosmakelijk verbonden
[70]
met een pittoreske melancholie en sublieme
huiver die de herinnering aan de
traumatische oorsprong van de collectie
levendig hielden, een procedé dat werd
hernomen in het Musée de Cluny, waar
een deel van Lenoirs collectie heen ging na
de sluiting van het Musée in 1815.31 Heins’
tekeningen van het duistere interieur
van het Museum van Stenen Voorwerpen
suggereren een gelijkaardige beleving.
— Edmond Sacré en de sprekende
stenen van Sint-Baafs
Uit deze korte schets van de manier waarop
de Sint-Baafsabdij tijdens de tweede
helft van de negentiende eeuw in woord
en beeld werd weergegeven, blijkt duidelijk
de drang om de stenen van het verleden
te doen spreken: als poëtische mijmeringen
over het vergane verleden, als
betrouwbare getuigen van de geschiedenis
of als de moedige verslaggevers van traumatische
gebeurtenissen. Met dit ‘doen
spreken’ hangt meteen ook een strategie
samen voor de bewaring van de stenen:
[11] Zicht op de St.-Baafsabdij, uit De Busscher E., Les ruines de l’abbaye de St. Bavon Gand, 1853 (Universiteitsbibliotheek Gent)