Rekenen voor peuters - Toetswijzer

Deze vier traditionele voorwaarden zijn van belang voor het logisch leren denken. Daarnaast is tellen een
belangrijke voorwaarde voor getalbegrip en rekenen. De ontwikkeling van het tellen verloopt in stappen:
– Het willekeurig opzeggen van de telrij.
– Asynchroon tellen: het aanwijzen en akoestisch tellen. Hierbij worden nog voorwerpen overgeslagen,
dubbel geteld of het aanwijstempo en teltempo verschilt.
– Synchroon tellen: tellen volgens de gekozen volgorde. Het kind telt elk voorwerp als ‘1 erbij’ en slaat
niets meer over.
– Resultatief tellen: het kind kan na het tellen zeggen hoeveel het geteld heeft. Kinderen die dat nog niet
kunnen, beginnen opnieuw te tellen als je vraagt: hoeveel knikkers liggen daar?
– Abstractieprincipe: het kind kan iedere volgorde tellen, het kan ook verkort tellen en ziet deelgeheelrelaties.
Hierbij leert het kind de vijfstructuur kennen, het grootste aantal dat het kind
aanvankelijk in één keer kan overzien.
– Ordinaalprincipe: het kind kan de volgorde aangeven (dat is de vierde stoel).
Peuters zijn zich volgens Van Luit (2009) al bewust van hoeveelheden en hebben al een notie van het
benoemen van aantallen voorwerpen. Door het verwerven van de rekengerelateerde deelvaardigheden
krijgen kinderen geleidelijk steeds meer besef van de gecijferde wereld. Dit wordt ook wel het proces van
ontluikende gecijferdheid (bij peuters) en beginnende gecijferdheid (bij kleuters) genoemd. Tijdens dit
proces krijgen de kinderen steeds meer besef van de verschillende betekenissen, verschijningsvormen en
gebruiksmogelijkheden van getallen. Hierin gaan ze steeds meer samenhang ontdekken (3 kan 3 jaar zijn
of 3 rozijntjes, maar ook bus 3 of een tekst van een liedje ‘van je één, twee, drie!’).
Naast het omgaan met getallen en hoeveelheden is er de laatste tijd meer aandacht voor de wiskundige
aspecten meten en meetkunde. Het meten is volgens Van den Heuvel-Panhuizen & Buys (2004) gericht op
het meetbaar maken (kwantificeren) van de fysieke omgeving. Bij peuters en kleuters gaat het hierbij eerst
om het vergelijken van concrete voorwerpen (Welke is het grootst?). Op latere leeftijd wordt gebruik
gemaakt van meetgetallen, bijvoorbeeld om een gewicht (1 kilo) aan te geven. Bij meetkunde gaat het om
het begrijpen van de drie- en tweedimensionale wereld om ons heen en de bijbehorende figuren en
vormen. De oriëntatie in de ruimte ontwikkelt zich vanuit het eigen lichaam. Het lichaam is het
referentiepunt van waaruit relaties worden gelegd (Ik sta voor de kast). Langzamerhand neemt het kind
afstand van zichzelf en leert dat er ook andere referentiepunten bestaan (De kast staat naast de tafel).
Kinderen maken zich voorstellingen van eigenschappen van vormen en construeren bouwwerken met
vormen in de ruimte (bouwen met zand of blokken).
De rekenvaardigheid ontwikkelt zich bij kinderen in een verschillend tempo. Dit komt door verschil in
intelligentie of omdat bijvoorbeeld niet elk kind even geïnteresseerd is in alles wat met getallen te maken
heeft. Ook verschilt de leefomgeving van het ene kind van die van het andere (Treffers et al., 1999).
Daarnaast zijn er ook andere factoren die de ontwikkeling van het getalbegrip en van het tellen
beïnvloeden. Zo hebben kinderen die moeite hebben met onthouden ook vaak meer moeite met het leren
van de telrij (Van Luit, 2009). Om de ontwikkeling van de rekenvaardigheid zo goed mogelijk te kunnen
stimuleren, kunnen leidsters de beschrijving van de doelen die door SLO zijn opgesteld gebruiken.
2.4.1.2 Tussendoelen en leerlijnen
Het TAL-team (1999; 2004) heeft tussendoelen en leerlijnen geformuleerd voor de onderbouw van het
basisonderwijs, ingedeeld in de domeinen Getalbegrip, Meten en Meetkunde. Hierin staat beschreven hoe
(op welk wijze) en wanneer (op welke momenten en in welke achtereenvolgende stappen) rekendoelen
(kennis, strategieën en houdingen) bij kleuters bereikt kunnen worden (Greven & Letschert, 2006). In 2010
zijn op verzoek van het ministerie van OCW door SLO nieuwe doelen ontwikkeld met betrekking tot de
rekenontwikkeling van jonge kinderen van twee tot zeven jaar in de voor- en vroegschoolse situatie
(definitieve uitgave 2011). De functie van deze doelen is om het inhoudelijk repertoire van leidsters en
leerkrachten te vergroten c.q. te versterken, zodat zij inhoudelijk verantwoorde keuzes kunnen maken en
uitvoeren om een kwalitatief hoogstaand aanbod aan jonge kinderen te bieden, zowel aan kinderen met
een achterstand als aan kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong.
14