2014_armoede_ongedeelde_stad_v2

10 spectaculair bijgedragen aan de toename van de sociale zekerheid
van de Nederlandse bevolking. De bijstand zorgde ervoor
dat niemand meer in de goot terecht hoefde te komen. Zeker in
de eerste jaren na de invoering van de Algemene Bijstandswet
liep het aantal dak- en thuislozen in ons land zichtbaar terug;
om pas weer te stijgen in de jaren zeventig, toen de verslavingsproblematiek
in de steden om zich heen greep.
Maar de Bijstandswet veranderde ook de rechtstreekse betrokkenheid
van mensen bij elkaar. Door de verantwoordelijkheid
geheel te leggen bij de overheid verticaliseerde de wet de organisatie
van solidariteit: burgers betaalden belasting aan de nationale
overheid die deze inkomsten herverdeelde in de samenleving,
onder meer aan mensen die in nood verkeerden via de Bijstandswet.
Daarmee verminderde het belang van de rechtstreekse,
horizontale organisatie van solidariteit, in Nederland vanouds
grotendeels vormgegeven in kerkelijke verbanden.
Armoedebestrijding werd in de eerste plaats ambtenarenwerk.
Sterker: wie in armoedige omstandigheden verkeerde, wendde
zich eerder tot de overheid dan dat hij of zij dit in eigen kring
ter sprake bracht. In veel gevallen gebeurde eigenlijk het omgekeerde
van wat Klompé had gehoopt: omdat de Bijstandswet de
noodzaak om op je naasten een beroep te doen wegnam, groeide
de verlegenheid om daar in je eigen kring over aan de bel te trekken.
De verticaal vormgegeven solidariteit anonimiseerde mensen
die er een beroep op deden tot een dossier, tot mensen die
er nogal eens in de eigen omgeving niet voor uit wilden komen.
Dat was niet het enige gevolg. Het andere was dat armoede,
eenmaal de verantwoordelijkheid van de overheid, uit het zicht
verdween van lokale gemeenschappen. Hier heeft een tamelijk
voorspelbare logica haar werk gedaan: als je er niet mee te maken
krijgt, heb je er ook steeds minder weet van. Zoals de samenleving
individualiseerde, zo individualiseerde in zekere zin ook
de armoede. Daarmee verdween de armoede uit beeld. We zijn
niet voor niks steeds nadrukkelijker gaan spreken over ‘stille
armoede’. Talloos zijn de projecten geweest in de afgelopen decennia
die gepoogd hebben armoede een gezicht te geven. Fotoreportages,
verhalen uit de bijstand, televisiedocumentaires –
het zijn allemaal pogingen om een terrein te ontsluiten dat voor
de meeste burgers onbekend is geworden.
Nationale verzorgingsstaat à la Beveridge
Het verstrekken van bijstandsuitkeringen was niet het enige instrument
dat de overheid ter beschikking had om armoede tegen