işgücü piyasasına girebilme gerekliliklerini yerinegetirememe olarak sunmaktadır (Kaufman, Alt, andChapman, 2004). Bu tanımlara bakıldığında <strong>okulu</strong><strong>terk</strong>in hem bireyin hem de ülkenin sosyal yaşamınaolumsuz etkisi tartışılmaz. Okulu <strong>terk</strong> eden bireyleraynı yaşta olan ve eğitimine devam etmiş bireyleregöre çok daha fazla sosyal risk altındadırlar (Ecksteinand Wolpin, 1999; Finn 1989). Okulu <strong>terk</strong>i azaltacak veokullulaşma düzeyini arttıracak etkin politikalarıngeliştirilmesi ancak <strong>okulu</strong> <strong>terk</strong>e yol açan faktörlerinbelirlenmesi ile mümkün olur.Öğrenciler çok farklı neden ve şekillerde eğitimsisteminin dışında kalmaktadır. Okulu <strong>terk</strong>itanımlarken, öncelikle okul seviyesinin (zorunlu,temel eğitim, ilköğretim birinci veya ikinci seviyesi,ortaöğretim, yüksek öğretim) ve <strong>okulu</strong> <strong>terk</strong>in çeşidinin(okula hiç başlamama, kısıtlı bir süre için okula devametmememe, mezun olmadan eğitim sisteminin dışınaçıkma) açıkca belirlenmesi gerekir (Jonasson andBlöndel, 2005).Bu anlamda, <strong>okulu</strong> <strong>terk</strong> kavramını karşılaştırmalıçalışmalar açısından güçleştirenin, aşağıda sayılan birçok kıstasın farklı şekillerde bir araya gelmesi olduğusöylenebilir:• Zorunlu ilköğretim aşamasının tamamlanmamasıve ileri eğitime devam edilememesi;• Gerekli niteliklerin oluşmaması veya diplomaalınamaması;• Yaş sınırına ulaşmadan eğitim sisteminin dışınaçıkılması;• İleri eğitime devam edilebilmesi için gerekenniteliklerin ve/veya belgelerin alınmaması;• İş gücüne katılım için gereken nitelikleri eldeetmeden sistemin dışına çıkılması.Bu kriterler <strong>okulu</strong> <strong>terk</strong> tanımı için kullanışlı birbaşlangıç noktası sağlamakla birlikte toplumunekonomik, kültürel ve sosyal konumuyla örtüşen dahaduyarlı ölçümler için yetersiz kalabilmektedir. Her nekadar “evrensel” bir tanım, karşılaştırmalı çalışmalariçin bir zorunluluk ise de ülkelerin kendilerine özgügereksinimleri, kültürel yapıları, tarihleri ya daeğitim sistemleri farklı tanımları ve ölçümleri gereklikılmaktadır.I.2 TÜRK‹YE’DE İLKÖĞRET‹M OKULLARINDA OKULU TERK TANIMITürkiye’deki mevcut hukuki çerçevede ilköğretimokullarında <strong>okulu</strong> <strong>terk</strong> başlığı altında bir tanımbulunmamaktadır. Bunun doğal nedeni de Türkiye’deilköğretimin zorunlu olmasıdır. Okulu <strong>terk</strong> buçerçevede yasal bir zorunluluğun yerine getirilmemesianlamına gelmektedir. Bu nedenle <strong>okulu</strong> <strong>terk</strong> hukukimevzuat içinde tanımlanamamaktadır.Bununla birlikte hukuki mevzuat içinde <strong>okulu</strong> <strong>terk</strong>yerine okula devamsızlık tanımlanmaktadır. İlgilihukuki düzenlemelerde, süre belirtilmeksizin üst üsteokula gelmeyen ve gelmeme mazereti aile-veli ya davasisi tarafından üç gün içinde okula bildirilmeyen;bu nedenle mülki amirlerin tebligatına uğrayan,buna rağmen okula gönderilmeyen öğrenciler süreklidevamsız sayılmaktadır.Mevcut hukuki çerçeve içinde devamsızlık halinerağmen kayıtlı öğrencinin ilköğretim okullundaki kaydıilköğretim çağı olan 14 yaşı bitene kadar korunmaktave ancak bu yaşın dolması halinde ilköğretim okulkaydı silinerek öğrencinin ilişkisi kesilmektedir.Mevcut hukuki çerçeve içinde öğrencilerin hangihallerde ilköğretim okulları ile ilişkisinin kesileceğiayrıca belirtilmiştir. Öğrencilerin okul ile ilişkisi sadecebu yasal dayanaklara bağlı olarak kesilmekte ve MEBde sadece bu öğrencilerin istatistiklerini tutmaktadır.Buna göre yasal olarak ilköğretim okulları ile ilişiğikesilen öğrenciler; ölüm, sağlık nedeni ile zorunlueğitim çağı süresince okula devam edemez raporualanlar, zorunlu eğitim çağını bitirenler ve diğerleridir.Hukuki mevzuat ve uygulamalar çerçevesindeTürkiye’de ilköğretim okullarında <strong>okulu</strong> <strong>terk</strong> etmiş biröğrenciyi tanımlayan unsurlar aşağıdadır:1. Sekiz yıllık bir ilköğretim <strong>okulu</strong>na kayıt yaptırmışolması;2. 14 yaşın altında olması;3. İzinsiz ve mazeretsiz sürekli devamsız olması;4. Bu süre içinde bir başka okula kayıt ve devamediyor olmaması;5. Bir sonraki dönem tekrar kayıt olmaması;6. Okuldan raporlu veya izinli olmaması;7. Ülke dışına çıkmamış olması.İlköğretim okullarında <strong>okulu</strong> <strong>terk</strong> konusu öncelikleyasal ve ortak bir tanımı olmaması nedeniyle daha daönem taşımaktadır. Okulu <strong>terk</strong> tanımının olmaması,bu konunun izlenmesini, boyutunun belirlenmesinive sorunun çözümü için öneriler geliştirilmesinisınırlandırmakta ve engellemektedir.12
II.BÖLÜMTÜRKİYE’DE İLKÖĞRETİM OKULLARINDA OKULUTERK İLE İLGİLİ MEVCUT DURUMUN TESPİTİ VEDEĞERLENDİRİLMESİGİRİŞİlköğretim okullarında <strong>okulu</strong> <strong>terk</strong>inizlenmesi ve önlenmesine yönelikpolitikalar geliştirilmesi ve bu amaçlabir saha araştırma çalışması yapılmasıöncesinde Türkiye’de ilköğretimokullarında <strong>okulu</strong> <strong>terk</strong> ile ilgili mevcutduruma ilişkin tespit ve değerlendirmeleryapılmıştır. Çalışmaya konu olanilköğretim okullarında “<strong>okulu</strong> <strong>terk</strong>”,Türkiye’deki mevcut hukuki ve kurumsalçerçeve içinde “okula devamsızlık”olarak tanımlanmakta olup, çalışmanınbundan sonraki bölümlerinde iki terimde aynı anlamı ifade edecek şekildekullanılmaktadır.İlköğretim okullarında <strong>okulu</strong> <strong>terk</strong> konusuTürkiye’nin genel eğitim stratejileri vepolitikaları içinde önemli bir konu olarakyeni yer almaya başlamıştır. Nitekim bukonu Türkiye’nin orta-uzun vadeli stratejibelgelerinde ve AB yıllık Türkiye ilerlemeraporlarında yerini bulmaktadır:• Devlet Planlama Teşkilatı tarafındanhazırlanan ve resmi gazetedeyayınlanarak yürürlüğe giren 9.Beş YıllıkKalkınma Planı ana belgesinde EğitimStratejileri ve Hedefleri Başlığı altında2007-2013 dönemi içinde ilköğretimokullarında <strong>okulu</strong> <strong>terk</strong> oranlarınınazaltılması hedefi konulmuştur.• Avrupa Birliği’nin hazırladığı veTürkiye’nin yükümlülükleri ileuygulamalarının değerlendirildiği2004 ve 2005 yılı ilerleme raporlarındaeğitim başlığı altında ilköğretimkurumlarında <strong>okulu</strong> <strong>terk</strong>in yüksekolduğu vurgulanmakta ve azaltılmasıile AB oranlarına yakınlaştırılması talebiyer almaktadır (DPT, 2005; 2006).Bu çalışmada, eğitim stratejileri vepolitikaları içinde yer almaya başlayanilköğretim okullarında <strong>okulu</strong> <strong>terk</strong>konusu ile ilgili mevcut durum tespiti vedeğerlendirilmesi iki ana başlık altındayapılmıştır. Öncelikle Türkiye’de mevcutdurumun tespiti için güncel hukuki vekurumsal çerçeve incelenmiştir. Ardından,<strong>okulu</strong> <strong>terk</strong>in kurumsal çerçevesi ile bilgive istatistik alt yapısı değerlendirilmiş vemevcut sorun ve kısıtlar tespit edilmiştir.İlköğretim okullarında <strong>okulu</strong> <strong>terk</strong> ile ilgilisayısal veriler zorunlu ilköğretimin 8 yılaçıkarıldığı 1997-1998 eğitim dönemindenitibaren incelenmiştir. Ancak bu konudaönemli kısıtlar olduğu ileride daha ayrıntılıolarak paylaşılacaktır.13