ASKON EKONOMİ RAPORLARI: 14 KÜRESEL KRİZDEN KIRILGAN ...

40
Suyun endüstriyel kullanımı ülkelerin geliri arttıkça artış göstermektedir. Düşük ve orta gelirli ülkelerde yüzde
10’luk olan kullanım yüksek gelirli ülkelerde yüzde 59’a çıkmaktadır. Şekil 4’te de görüleceği üzere düşük ve orta
gelirli ülkelerde su tüketiminin büyük bir kısmı tarımsal üretim için kullanılmaktadır.
Yine iklim değişiklikleri kapsamında bir diğer önemli husus ise Kyoto Anlaşması olmaktadır. Kutu 2’de
Kyoto’dan beklentiler ve bu anlaşmanın muhtemel riskleri açıklanmaktadır.
Kutu 2: Kyoto Anlaşması?
Dünya üzerinde küresel anlamda en önemli olan olayların başında atmosfer kirlenmesi gelmektedir. Mevsimler
değişmiş, iklim yapısı değişmiş ve insanlık toplu halde akibeti belirsiz bir yöne doğru yönelmiştir. Bu küresel soruna
çözüm bulmak amacı ile BM nezdinde 1992’de Brezilya’nın Rio de Janerio kentindebir toplantı yapılmış ve “Küresel
İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi” taslağı tartışmaya açılmış, 1997 yılında ise imzaya hazır hale getirilmiştir. Kısacası,
Kyoto Protokolü, BM tarafından hazırlanan İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’dir. İmza yeri Japonya’nın Kyoto şehri
olduğu için kısaca “Kyoto Protokolü” olarak isimlendirilmektedir. Bu protokolün gereği, ülkelerin gaz salınımlarını 1990
yılında atmosfere saldıkları gaz miktarının yüzde 5.2 kadar gerisine çekmeyi amaçlamaktadır. Anlaşmanın şartlarından
birisi de imzaya açılabilmesi için imzalayan ülkelerin toplam sera gazı salımlarının dünya toplam sera gazı salımının
en az yüzde 55’ini oluşturması gerekliliği idi. Bu nedenle 8 senelik bir bekleyiş sürmüş, en sonunda 2004 yılında
Rusya’nın ikna edilmesi ile bu yeterlilik sağlanmış ve sözleşme imzalanmıştır. Şu anda imzalayan ülke sayısı 182’dir.
Ülkemiz açısından bu anlaşmaya imza atmaması durumunda sanki üçüncü dünya ülkesi veya bir Afrika ülkesi imiş gibi
mualeme görmektedir. Ancak ABD’de Kyoto’yu imzalamamıştır. Bu çok manidar bir husustur ve üzerinde düşünülmesi
gerekmektedir. ABD dünya petrolünün yüzde 25’ini tüketmekte ve anlaşmayı gönülden desteklediğini belirtmekte ancak
imzalamamaktadır. Dünya petrolünün yüzde 8’ini tüketen Çin, yüzde üçünü tüketen Hindistan ve yüzde ikisini tüketen
Brezilya ise sadece gözlemci olarak katılıp, herhangi bir yükümlülüklerinin olmayacağını ifade etmişlerdir. Bu sayılan
ülkelerin nüfusu toplamda 2.7 milyarı bulmakta ve dünya petrolünün yüzde 38’ini tüketmektedirler. Kısacası, Protokolde
imza sahibi olan 163 ülkeden daha fazla petrol tüketmektedirler.
Atmasfore yayılan bu gazlar sadece petrol tüketiminden kaynaklanmamakta, örneğin Çin, bol miktardaki kömür
rezervlerini kullanarak enerji üretmek istemekte ve her yıl onlarca santral kurmaktadır. Dolayısı ile bu santrallerin de
hava kirliliğine olan katkısı çok yüksek düzeyde olmaktadır. ABD ve Çin’in temel itiraz noktası gaz salınım hesaplarının
kişi başına düşen gaz salımı olarak hesaplanması yönündedir.
Karbon Kredi Sertifikası
Ülkelerin protokol şartlarına uyabilmesi ve 2008-2012 yılları arasındaki periyotta gaz miktarlarını 1990’ın yüzde
5.2 daha altına çekebilmeleri için enerji, çelik, çimento, cam, tuğla, kağıt vb. sanayilerde kullanılan enerjiler sebebiyle
oluşan atmosfer kirliliği ve gaz miktarını düşürmeleri gerekmektedirler. 1990’ın yüzde 5.2 altına inmek demek
bugünkü üretim şartlarında yüzde 30’lara yaklaşan bir rakam anlamı taşımaktadır. Teknolojinin bir anda gaz salımını
azaltamayacağını düşünürsek, bunu azaltmanın tek yolu üretimin yüzde 30 azaltılmasından geçmektedir. Eğer
gaz salınımı azaltılmaz ise atmosfere yayılan bu kirlilik nedeni ile bir bedel ödenmesi gerekecektir. Bu noktada
bedel ödeyen ise bunu atmosfere salan ülke veya şirket olacaktır. Her ülkenin ve ülke içindeki şirketin belirli bir
miktar “Karbon Salım” izni olacaktır. Bu kotayı aşmak isteyen, yani daha fazla üretim yapmak isteyenlerin ise bedelini
ödemeleri yani “Karbon Salım Sertifikası” almaları gerekmektedir. Hatta bu nedenle kurulmuş bir borsa “Karbon Kredi
Sertifikası Borsası” kurulmuş ve Flexible Mechanism (Esnek Mekanizma), Clean Developing Mechanism (Temiz
Gelişim Mekanizması), ve Joint Implementation (Müşterek Uygulama) adları ile farklı mekanizmalar oluşturulmuş,
protokol kapsamına alınmıştır.
Karbon Kredi Sertifikası Borsası, Almanya, İtalya, Fransa, İspanya ve İtalya ile birlikte Japonya ve Kanada tarafından
kurulmuştur. Bu borsa aracılığı ile gaz salımı az olan fakir ve az gelişmiş ülkelerin elinde bulunan karbon kotalarının
alınması ve satılması düşünülmektedir. Bu sertifikaların satışı Londra borsası ile birlikte 4 borsada daha yapılmaktadır.
İşlemlerin yüzde 80’i Londra borsasında yapılmakta ve 2008 yılındaki değerleri 70 milyar dolar civarında olmaktadır.
Bir ton karbon karşılığı sertifika değeri 18.37 Euro düzeylerindedir. On yıllık bir süreç sonunda bu sektörün yaklaşık 3
trilyon dolarlık bir büyüklüğe ulaşacağı düşünülmektedir.
Küresel düzeyde yaşanan bir sorundan bile para kazanma yöntemi elde eden bu protokol şartlarına bakıldığında
zengin olan ülkelerin üretimlerini daha da arttırması ve fakir ülkeler üzerinden para kazanmasını sağlayacak bir sistem
kurulduğu görülecektir. Kötü senaryolar arasında örneğin ülkemiz açısından bakıldığında alacak karbon sertifikası
bulamamamız durumunda üretimi askıya almak veya üretimi durdurmak, işsizliğin artması gibi hususlar gündeme
gelecektir.
Sistemin işleyişindeki diğer bir nokta ise daha az sera gazı salımı için daha iyi bir teknolojinin pazarlanması şeklinde
olacaktır. Teknolojinin de gelişmiş ülkelerde olduğu düşünüldüğünde bu da yeni bir pazar olacak ve eski teknoloji
ile yaptığımız ve düşük kaliteli linyitlerimizle işlettiğimiz santraller yerine ya karbon kredisi satın alınacak ya da bu
santrallerin modernizasyonu için para ödenecektir.
Bu yazının hazırlandığı an itibariyle ülkemizde üç şirket kar bon sertifikası işine girmiş durumdadır. Ülkemizde bazı
karbon kazanım projeleri ile özel şirketlerin para kazanması mümkün olmakla birlikte makro düzeyde kaybedilecekler ve
vatandaşın cebinden çıkacaklar çok daha yüksek düzeydedir. Bu protokolün bir sonucu olarak artan üretim maliyetleri
ve azalan arz nedeni ile fiyatlar yükselecek, hayat pahalılığı artacak ve Türkiye’de özellikle orta ve düşük gelirli sınıf
açısından ciddi sorunlar ortaya çıkacaktır.
Kyoto Anlaşması, küresel ısınma bahanesi ile para kazanmak için ortaya konulmuş bir sistemden başka bir şey
değildir.
TÜRKİYE EKONOMİSİ 2010