yorum-ilkeleri

Kemal Gözler, “Yorum Đlkeleri”, Kamu Hukukçuları Platformu Toplantısı, Ankara, 29.9.2012 19
tisnaî nitelikte olduğu anlamına gelir. Çünkü yukarıda açıklandığı gibi, arıza, yani
arizî olma durumu, bir şeyin kendisinde olmayıp, sonradan ortaya çıkan geçici bir durumdur.
Bu ise o arizî niteliğin istisnaî bir nitelik olduğu anlamına gelir.
Yukarıda “sıfat-ı arızada aslolan ademdir” ilkesi başlığı altında verdiğimiz aynı
örneklerle sıfat-ı asliyenin kaide, sıfat-ı arızanın ise istisna olması durumunu açıklayalım:
Bir otomobilin çalışıyor olması sıfat-ı asliye, arızalı olması ise sıfat-ı ârıza olduğuna
göre, bir otomobilin çalışıyor olması kaide, bozuk olması ise istisnaî bir durumdur.
Keza bir insanın sağlıklı olması asıl, hasta olması ise arizî bir durum olduğuna
göre, insanın sağlıklı olması genel kural, hasta olması istisnadır. Yine benzer şekilde,
insanın akıllı olması genel kural, delilik istisnaî bir durumdur.
3. Sıfat-ı Asliyenin Değil, Sıfat-ı Arızanın Varlığı Đspata Muhtaçtır 29
“Sıfat-ı asliye” değil, “sıfat-ı ârıza”nın varlığı ispata muhtaçtır. Diğer bir ifadeyle,
bir şeyin aslî niteliğinin varlığını değil, ama o şeyin arızî niteliğinin varlığını iddia
eden ispatlamalıdır. Çünkü bir şeyin aslî niteliğinin var olduğu zaten kabul edilir. Bir
şeyin belli bir anda arızî niteliği üzerinde bulunduğu ispatlanmadıkça, o şeyin aslî niteliği
üzerinde bulunduğu kabul edilir. Aynı şekilde kaide olan şeyin var olduğu kabul
edilir; istisna olan şeyin ise varlığının ispatlanması gerekir. Bir istisnanın varlığı ispatlanmadıkça,
yokluğu kabul edilir ve o konuda kaideye tâbi olur.
Yukarıdaki örneklere geri dönersek şunları söyleyebiliriz: Bir otomobilin çalışıyor
olması aslî nitelik, bozuk olması ise arızî nitelik olduğuna göre, bir otomobilin bozuk
olduğunu iddia eden taraf bunu ispatlamalıdır. Keza bir insanın sağlıklı olması aslî nitelik,
hasta olması ise arızî nitelik olduğuna göre, bir insanın hasta olduğunu iddia
eden taraf bu iddiasını ispatlamalıdır. Bir otomobilin sağlam, bir kişinin sağlıklı olduğunu
iddia eden tarafın bu iddiasını ispatlamaya ihtiyacı yoktur; zaten bunlar aslî niteliktir;
kaidedir; yani ispata ihtiyaç olmaksızın bunların var olduğu kabul edilir.
Yukarıda açıkladığımız bu ilke, fıkıh usûlünde, “beyyine hilaf-ı aslı ispat içindir
(“delil, aslın aksini ispat içindir) ”30 özdeyişiyle dile getirilmiştir. “Beyyine hilaf-ı aslı
ispat içindir” ilkesi, ispat yükünün, asıl olan durumun aksini iddia edene ait olduğunu
ifade eder. Diğer bir ifadeyle, “aslın hilafını iddia eden kimseden delil istenir” 31 . Mecelle,
aynı ilkeyi, 77’nci maddesinde “beyine hilaf-ı zahiri ispat içindir” diyerek dile
getirmektedir.
28. Bu ilke, bir fıkıh kitabında yazmaz. Biz bu ilkeyi “sıfat-ı arızada aslolan ademdir” (Mecelle, m.9) ilkesinden
türettik.
29. Biz bu ilkeyi “beyyine hilaf-ı aslı ispat içindir” ilkesinden türettik.
30. Ali Haydar, op. cit., c.I, s.104.
31. Ibid., c.I, s.33.