yorum-ilkeleri

Kemal Gözler, “Yorum Đlkeleri”, Kamu Hukukçuları Platformu Toplantısı, Ankara, 29.9.2012 47
borcu altına girer; yani bu şeyin mazarratına da ehil olur 65 . Đşte kişinin menfaate ve
mazarrata ehil olmasına, yani hak sahibi olması ve borç altına girmesine zimmet denir.
“Beraet” ise, berî olma, temiz olma, uzak olma, masum olma demektir 66 .
Beraet-i zimmetin asıl olması ise, kişinin hak 67 sahibi olmaktan ve borç altında
bulunmaktan temiz olması, diğer bir ifadeyle, o şeyin menfaati ve mazarratından uzak
olması demektir. Bu şu anlama gelir ki, hak ve borcun yokluğu asıldır. Yani insanlar,
hak ve borçtan berîdirler. Diğer bir ifadeyle, herkes haksız ve borçsuz olarak dünyaya
gelir. Eskilerin dediği gibi, “herkes berî’ü’z-zimme 68 olarak tevellüd eder” 69 .
Kişinin hak sahibi olmaması, borç altında bulunmaması “aslî nitelik (sıfat-ı asliye,
essentialia)”, kişinin hak sahibi olması, borç altında bulunması ise, sonradan ortaya
çıkan bir “arizî nitelik (sıfat-ı ârıza, accidentalia)”tir. Yani insan bu dünyaya haktan
ve borçtan uzak olarak gelir; daha sonra yapacağı fiiller ve işlemler dolayısıyla hak
elde eder veya borç altına girer 70 . Bu yüzden, bir kişinin hak sahibi olduğunu veya
borç altında bulunduğunu iddia eden tarafın, bunu ispatlaması gerekir. Hak sahibi olduğunu
iddia eden kişi, bunu ispat etmelidir. Çünkü hakkın yokluğu asıl, varlığı ise
sonradan ortaya çıkan arızî bir niteliktir.
“Beraat-i zimmet asıldır” ilkesi, kamu hukukuna da mükemmel olarak uygulanabilen
bir ilkedir. Yani haktan ve borçtan uzak olma prensibi, kamu hukuku tüzel kişileri
için de geçerli olan bir ilkedir. Bu şu anlama gelir ki, kamu hukuku makamları
kendinden menkul hak ve yetkilere sahip değildir. Çünkü bunların bir hak ve yetkiye
sahip olmamaları asıl, olmaları ise arızî bir niteliktir. Dolayısıyla, kamu makamlarının
bir hak ve yetkiye sahip olabilmesi için, bu hak ve yetkinin kendilerine sonradan verilmiş
olması gerekir. Bundan şu sonuç çıkar ki, bir hak ve yetki, bir kamu makamına
ayrıca ve açıkça verilmemiş ise, bu kamu makamı bu hak ve yetkiye sahip değildir.
Bir kamu makamının belirli bir yetkiye sahip olduğu hususu kesin değil ise olmadığı
kabul edilir. Çünkü, beraat-i zimmet, yani hak ve yetkinin olmaması asıldır.
65. Ibid.
66. Şimşirgil ve Ekinci, op. cit., s.95.
67. Anlaşılacağı üzere burada “hak”tan kasıt, sübjektif haklardır. Yoksa hürriyetler alanında, “hürriyet asıldır”
ilkesi, diğer bir ifadeyle “hürriyet karinesi” caridir. Hakkın yokluğu, hürriyetin ise varlığı asıldır.
Günlük dilde ve hatta hukuk yazınında “hürriyet” yerine bazen “hak” kelimesi kullanılıyor. Bazen de
bunlar “temel hak ve hürriyetler” tabirinde olduğu gibi birlikte kullanılıyor. “Yaşama hakkı” gerçekte
bir hak değil, bir hürriyettir. Yaşama insanın anasından doğmasıyla başlar; sonradan kazanılan bir şey
değildir. Dolayısıyla yaşama hakkının (doğrusu hürriyetinin) yokluğu değil, varlığı esastır.
68. “Berî’ü’z-zimme”, sorumluktan temiz, sorumluluktan uzak demektir.
69. Ali Haydar, op. cit., c.I, s.33.
70. Ibid.