yorum-ilkeleri

Kemal Gözler, “Yorum Đlkeleri”, Kamu Hukukçuları Platformu Toplantısı, Ankara, 29.9.2012 68
Lex Superior, Lex Posterior ve Lex Specialis Đlkelerinin Uygulanma Sırası ve
Bunların Arasındaki Çatışmalar.- Aralarında çatışma olan kurallar arasında hiyerarşi
varsa, çatışma lex superior esasına göre; çatışan kurallar arasında hiyerarşi olmamakla
beraber, öncelik-sonralık ilişkisi varsa çatışma lex posterior esasına göre;
çatışan kurallar arasında hiyerarşi ve öncelik-sonralık ilişkisi yoksa, çatışma lex
specialis esasına göre çözümlenir.
Bu üç ilkeden en önemlisi ve her halükarda çatışmanın kendine göre çözümlenmesi
gerekeni lex superior ilkesidir. Lex superior her zaman tercih edilir. Lex
superior olan kural, ister önceki kanun, ister genel kanun olsun, daima üstün gelir.
Keza lex superior olan kural, ister sonraki kanunla, ister özel kanunla çatışsın daima
öncelikle uygulanır. Diğer bir ifadeyle, lex superior ilkesi, lex posterior ve lex
specialis ilkelerinden önce gelir. Bu nitelikli kurallar arasında çatışma varsa çatışma
hep lex superior esasına göre çözülür. Buna göre:
Önceki tarihli üst kanun ile sonraki tarihli alt kanun çatışırsa lex superior esasına
göre önceki tarihli üst kanun uygulanır. Örneğin, önceki tarihli anayasa ile sonraki tarihli
kanun arasındaki çatışma lex posterior (sonraki kanun) esasına göre değil, lex
superior (üst kanun) esasına göre çözümlenir. Yani anayasa tercih edilir.
Genel nitelikli üst kanun ile özel nitelikli alt kanun çatışırsa sorun yine lex
superior esasına göre çözümlenir. Yani genel nitelikli üst kanun uygulanır. Örneğin
genel hüküm niteliğinde anayasa hükmü ile özel hüküm niteliğinde bir kanun hükmü
çatışırsa, çatışma lex specialis (özel kanun) esasına göre değil, lex superior (üst kanun)
esasına göre çözümlenir. Yani genel nitelikli anayasa hükmü uygulanır.
Keza önceki tarihli genel nitelikli üst kanun hükmüyle sonraki tarihli ve özel nitelikli
alt kanun hükmü çatışsa da durum değişmez. Sorun lex superior (üst kanun) esasına
göre çözümlenir. Örneğin önceki tarihli genel nitelikli anayasa hükmüyle sonraki
tarihli özel kanun hükmü çatışsa anayasa hükmü tercih olunur.
Aynı düzeyde yer alan önceki kanun ve sonraki kanun arasındaki çatışmanın nasıl
çözümleneceği konusu karmaşıktır. Bu konuda şu ayrımları yapmak gerekir:
Aynı düzeyde yer alan önceki kanun ve sonraki kanun her ikisi de genel nitelikte
ise, sorun lex posterior esasına göre çözümlenir. Sonraki kanun uygulanır. Çünkü kanunlar
aynı düzeyde olduğuna göre lex superior ilkesi burada uygulanamaz. Keza kanunların
ikisi de genel olduğuna göre, lex specialis ilkesi de uygulanamaz.