yorum-ilkeleri

Kemal Gözler, “Yorum Đlkeleri”, Kamu Hukukçuları Platformu Toplantısı, Ankara, 29.9.2012 45
Aynı husus fıkıh usûlünde, “bir şeyi zikr ile tahsis etmek, maadasına münafî olmaz”
denerek ifade edilmiştir 60 . Bir şeyin söylenmesi, diğer şeyin ise söylenmemesi
durumunda, söylenmeyenin her halükarda reddedildiği sonucu çıkmaz. Yukarıda belirtildiği
gibi kanunun zikrettiği şey hakkındaki hüküm, o şeyin belirli bir özelliği
dikkate alınarak konulmamış ise, o hüküm, aşağıda göreceğimiz şartlar var ise, kıyas
yoluyla o hükümde zikredilmeyen şey hakkında da tatbik olunabilir.
Expressio unius est exclusio alterius ilkesinin uygulandığı durumlarda kıyas yasaktır;
ama expressio unius non est exclusio alterius ilkesinin geçerli olduğu durumlarda
daha sonra göreceğimiz kıyas şartları mevcut olmak kaydıyla, kıyas yapılabilir.
Dolayısıyla expressio unius non est exclusio alterius ilkesinin geçerli olduğu durumlarda
kıyas yolu kullanılarak genişletici yorum yapılabilir.
“Örneklendirici Sayma”.- Yukarıda “sınırlandırarak sayma” durumunda expressio
unius est exclusio alterius ilkesinin geçerli olduğunu söyledik. Ancak kanunlardaki
her sayma “sınırlandırarak sayma” değildir. Kanunlar bazen, hükme bağladığı şeyleri
sınırlandırma amacıyla değil, örneklendirme amacıyla sayar. Bu tür saymaya
“tadadi sayma” veya “örneklendirici sayma (illustrative enumaration)” denir. Genellikle
bu tür saymada sayılanlardan sonra “benzeri”, “gibi” vb. kelimeler kullanılır.
Örnek: 1982 Türk Anayasası, m.106.- “Cumhurbaşkanının hastalık ve yurt dışına çıkma gibi
sebeplerle geçici olarak görevinden ayrılması hallerinde, görevine dönmesine kadar… Türkiye
Büyük Millet Meclisi Başkanı Cumhurbaşkanlığına vekillik eder ve Cumhurbaşkanına
ait yetkileri kullanır”.
Madde metninde “hastalık” ve “yurt dışına çıkma” ibarelerinden sonra “gibi” kelimesi
kullanıldığı için, “Cumhurbaşkanının geçici olarak görevinden ayrılması hali”,
“hastalık” ve “yurtdışına çıkmak” halleriyle sınırlı değildir; bu haller, “Cumhurbaşkanının
geçici olarak görevinden ayrılması hali”ne örnek göstermek amacıyla sayılmıştır.
Dolayısıyla 106’ncı madde hükmü, “hastalık” ve “yurtdışına çıkmak” halleri
dışında başka hallere de, örneğin “Cumhurbaşkanının kaçırılması”, “rehin alınması”
veya “savaş sırasında bir başka devlet tarafından esir alınması” hallerine de uygulanabilir.
Bu uygulama aşağıda göreceğimiz gibi kıyas yoluyla yapılır ki bunun da birtakım
şartları vardır. Kıyas yapıldığında m.106’nın hükmü genişletici yoruma tâbi tutulmuş
olur.
60. Bir şeyi zikr ile tahsis etmek, maadasına münafî olmaz. Isbat nefiye ve nefi isbata vaz olunmamıştır.
Bunlardan biri diğerine delâlet etmez. Mantukun hükmünün hilâfini meskûtün anhde isbat için başka bir
delil bulunmalıdır (Bilmen, op. cit., c.I, s.92).