yorum-ilkeleri

Kemal Gözler, “Yorum Đlkeleri”, Kamu Hukukçuları Platformu Toplantısı, Ankara, 29.9.2012 42
reddedildiği sonucuna ulaşmak gerekir. Zira kanun koyucu, hükme bağladığı şey gibi,
diğer şeyleri de aynı hükme bağlamak isteseydi, o şeyleri de o hükümde zikrederdi.
Đmkanı varken bunu yapmamış olması, onun bunu yapmak istemediği anlamına gelir.
Yani “ubi lex voluit, dixit; ubi noluit, tacuit (kanun istediği zaman söyler; istemediği
zaman ise susar)”. Keza “qui dicit de uno negat de altero 55 (bir şeyi kabul eden, diğerini
inkar ediyor demektir)”.
Ancak “expressio unius est exclusio alterius” ilkesi her durumda değil, sadece kanun
koyucunun düzenlediği şeyin belirli bir özelliğini dikkate alarak, yani sırf o şeye
özgü düzenleme yaptığı durumlarda geçerli olan bir ilkedir. Fıkıh usûlündeki terminolojiyle
ifade edersek, “expressio unius est exclusio alterius” ilkesi, kanun koyucunun
“tahsisüşşey bizzikr”, yani “bir şeyi zikr ile tahsis” etmesi durumunda kullanılabilir.
Örnek: 1982 Türk Anayasası, m.54/1.- “Đşçiler grev hakkına sahiptir”.
Bu hükümde “işçiler” terimi “tahsisüşşey bizzikr” olarak kullanılmıştır. Yani bu
kelime, bütün çalışanları kapsayan bir anlamda değil, sadece belirli bir tür çalışan
grubuna tahsisen, yani özgülenerek kullanılmıştır. Diğer bir ifadeyle Anayasasının
54’üncü maddesinin ilk fıkrasında belirli bir tür çalışan grubun belirli bir özelliği (bir
işverene bağımlı olarak hizmet akdiyle çalışma özelliği) dikkate alınarak düzenleme
yapılmıştır. Dolayısıyla “işçiler grev hakkına sahiptir” kuralı “expressio unius est
exclusio alterius (bir şeyi zikretmek, diğerini dışlamaktır)” ilkesinin geçerli olduğu
bir kuraldır. Dolayısıyla grev hakkına sadece işçilerin sahip olduğunu, işçiler dışındaki
çalışan gruplarının, örneğin memurların grev hakkına sahip olmadıklarını söyleyebiliriz.
Zira anayasa koyucu isteseydi, sadece işçilere değil, memurlara da grev hakkını
tanıyabilirdi; tanımadığına göre, memurların grev hakkına sahip olduğu söylenemez.
Nitekim aynı sonuç sistematik yorum yoluyla da teyit edilmektedir: Anayasa
koyucu, Anayasanın 51’inci maddesinde sendika kurma hakkını düzenlerken “çalışanlar”
terimini, ama 54’üncü maddesinde grev hakkı düzenlerken ise “işçiler” terimini
kullanmıştır. Anayasa koyucu “memurlar”a grev hakkı tanımak istiyor olsaydı,
54’üncü maddede de “işçiler” yerine “çalışanlar” tabirini pekala kullanabilirdi.
Aşağıda ayrıca göreceğimiz gibi expressio unius est exclusio alterius ilkesinin geçerli
olduğu durumlarda kıyas yapılamaz.
Saymanın Anlamı.- Bazen kanun koyucu koyduğu hükmün kapsamında olan
şeyleri sayma yoluyla belirler. Yani koyduğu hükmün uygulanacağı kişi, durum, fiil
ve olayları sayar. Bu sayma ne anlama gelir? Bu soruya iki değişik cevap verilebilir:
55. Gridel, op. cit., s.559.