yorum-ilkeleri

Kemal Gözler, “Yorum Đlkeleri”, Kamu Hukukçuları Platformu Toplantısı, Ankara, 29.9.2012 50
dolayısıyla sadece şekil denetimi yapabilen Anayasa Mahkemesinin böyle bir denetim yapamaması
gerekirdi. Ancak Anayasa Mahkemesi böyle bir denetimin de şekil denetimi olduğuna
hükmetmiştir. Oysa söz konusu madde Anayasa Mahkemesine anayasa değişiklikleri denetleme
konusunda genel bir yetki vermemiş; sadece şekil bakımından denetleme yetkisi vermiş
olduğuna göre, şekil denetimi istisnaî bir yetki olarak dar yoruma tâbi tutulması, bir hususun
bu yetkinin kapsamına girip girmediği konusunda tereddüt ortaya çıkarsa, yetkilerin dar yorumlanması
ilkesi uyarınca girmediği sonucuna ulaşılması gerekirdi.
Anayasa Mahkemesinin bu yorumuna tepki olarak 1982 Anayasası koyucusu, Anayasa
Mahkemesine anayasa değişikliklerini sadece şekil bakımından denetleme yetkisi verdikten
sonra, ayrıca şekil denetiminin neden ibaret olduğunu ayrıca ve açıkça belirtme ihtiyacını hissetmiştir.
1982 Türk Anayasasının 148’nci maddesinin ikinci fıkrasına göre anayasa değişikliklerinin
şekil bakımından denetlenmesi, “teklif ve oylama çoğunluğuna ve ivedilikle görüşülemeyeceği
şartına uyulup uyulmadığı hususları ile sınırlıdır”. Dolayısıyla artık Anayasa
Mahkemesinin, şekil denetiminin ne anlama geldiği konusunda bir yorum yapma imkânı kalmamıştır.
Ancak Türk Anayasa Mahkemesi buna rağmen 5 Haziran 2008 tarih ve E.2008/16,
K.2008/116 tarihli kararıyla bir Anayasa değişikliğini şekil görüntüsü altında esastan denetlemiş
ve iptal edebilmiştir. Anayasa Mahkemesi bu kararı yanlış olmaktan öte, dürüstlükle
bağdaşmayan bir karardır.
3. Yetki Dar, Hürriyet Geniş Yorumlanır
Amerikan literatüründe bu ilke “powers are narrow, rights broad” özdeyişiyle
ifade edilir. Bu ilkeye “principle of most rights (daha fazla hak ilkesi)” ve “principle
of least authority (daha az yetki)” ilkesi denir 78 . Bu şu anlama gelir ki, devlet organlarının
yetkileri yorumlanırken olabildiğince dar yorum, bireylerin hak ve hürriyetleri
yorumlanırken olabildiğince geniş yorum yapılır. Dolayısıyla yukarıda da belirtildiği
gibi bir devlet organının yetkili olup olmadığı konusunda tereddüt hâsıl olursa, yetkisiz
olduğu kabul edilir. Ama bir kişinin bir hak ve hürriyete sahip olup olmadığı konusunda
tereddüt hâsıl olursa, bu kişinin o hakka ve hürriyete sahip olduğu kabul edilir.
Aynı şekilde bir konuda bir kişinin özgür olup olmadığı konusunda tereddüde düşülürse,
o kişinin özgür olduğu kabul edilir. Bu husus Latince olarak “quotiens dubia
interpretatio libertatis est, secundum libertatem respondendum erit (hürriyete ilişkin
yorumda tereddüt varsa, hürriyet lehine karar verilir” 79 . Örneğin bir kişinin hür mü,
köle mi olduğu konusunda tereddüt hâsıl olur ise, o kişinin hür olduğu varsayılır. Tereddütlü
konularda hürriyet lehine yorum yapılır. Buna “in favorem libertatis” ilkesi
denir. Keza Amerikan literatüründe bu hususu ifade etmek için “presumption of
liberty (hürriyet karinesi)” tabiri kullanılır.
78. Szobo, op. cit.
79. Digesta 50, 17, 20 (http://www.thelatinlibrary.com/justinian/digest50.shtml) (6 Ağustos 2012).