yorum-ilkeleri

Kemal Gözler, “Yorum Đlkeleri”, Kamu Hukukçuları Platformu Toplantısı, Ankara, 29.9.2012 61
Burada önemle hatırlatmak gerekir ki, yetki ve usûlde paralellik ilkesi, istisnasız
her durumda uygulanabilecek bir ilke değil, sadece bir şeyin yapılışına ilişkin hükmün
olduğu, ama o şeyin ortadan kaldırılışına veya değiştirilişine ilişkin bir hükmün
olmadığı durumlarda uygulanır. Anayasa, bir şeyin yapılması için bir makama, aynı
şeyin ortadan kaldırılması için bir başka makama yetki vermiş olabilir. Haliyle böyle
bir durumda yetkilerin paralelliği ilkesi işlemez. Mesela 1982 Türk Anayasası, Başbakanı
atama yetkisini Cumhurbaşkanına vermiştir. Ancak yetkilerin paralelliği ilkesinden
hareket ederek Cumhurbaşkanının Başbakanı görevden alma yetkisine sahip
olduğunu söyleyemeyiz. Çünkü Anayasa, Başbakanın görevinin hangi hallerde (güvensizlik
oyu vs.) sona ereceğini ayrıca düzenlemiştir. Dolayısıyla burada yetkilerin
paralelliği ilkesi uygulanmaz.
11. Qui potest maius, potest etiam minus (Çoğu Yapmaya Yetkili Olan Azı Yapmaya
da Yetkilidir)
Qui potest maius, potest etiam minus 98 ilkesi çoğu yapmaya yetkili olanın, azı
yapmaya da yetkili olduğunu ifade eder. Dolayısıyla anayasa bir organa belirli bir şeyi
yapmaya yetki veriyorsa, bu yetkiyi alan organ o şeyden daha azını da yapmaya
yetkilidir. Örneğin bir insan fiilini suç haline getirme ve ona ceza bağlama yetkisi yasama
organına ait bir yetkidir. Bir insan fiilini suç haline getirmeye ve ona ceza bağlamaya
yetkili olan organın, bu beşerî fiilî suç olmaktan çıkarmaya ve ona bağladığı
cezayı kaldırmaya veya bağladığı cezanın miktarını azaltmaya da yetkisi vardır. Keza
bunları yapmaya yetkili olan organın, bu fiilin suç olma niteliğini belirli bir dönem
için askıya alması ve bu fiile belirli bir dönem ceza bağlamaması, “çoğu yapmaya
yetkili olanın azı da yapmaya yetkili olacağı (qui potest maius, potest minus)” ilkesi
gereğince her zaman mümkündür. Yasama organının bir fiili belirli bir dönem için suç
olmaktan geçici olarak çıkarmasına “amnisti (amnistie, af)” denir. Dolayısıyla, anayasa
tarafından açıkça yasaklanmadıkça, yasama organı, kanunla suç yaratma yetkisine
sahip oldukça, amnisti yetkisine de, qui potest maius, potest minus ilkesi uyarınca
her zaman sahip olacaktır. Başka örnekler de hayal edilebilir: Örneğin bir organı
kurmak için bir organa yetki verilmiş ise, bu organın üyelerini seçme yetkisi ayrıca
düzenlenmemiş ise, bu organa üye seçme yetkinisin de bu organa verildiğini qui
potest maius, potest minus ilkesi uyarınca söyleyebiliriz. Çünkü üye seçme yetkisi
kurma yetkisinin içeriğinde yer alan ve ondan daha küçük olan bir yetkidir.
98. Sancti Thomae de Aquino Scriptum super Sententiis liber IV a distinctione XVI ad distinctionem XVII
[17032] Super Sent., lib. 4 d. 16 q. 1 a. 2 qc. 3 s. c. 2 (http://www. corpusthomisticum.org/ snp0000.
html). Aynı özdeyişin şu şekilleri de vardır: “Qui potest majus, potest et minus eodem sub respectu”.
“Quod potest facere majus potest etiam minus”.