yorum-ilkeleri

Kemal Gözler, “Yorum Đlkeleri”, Kamu Hukukçuları Platformu Toplantısı, Ankara, 29.9.2012 64
VI. HUKUK KURALLARI ARASINDA ÇATIŞMA ÇÖZMEYLE ĐLGĐLĐ
ĐLKELER 99
Aynı konuyla ilgili birçok hukuk kuralı bulunabilir. Bunların arasında genellikle
uyum vardır. Ancak aynı konuyla ilgili hukuk kuralları arasında bir çatışma da olabilir.
Bazen bir kural şöyle derken, aynı konuda bir başka kural böyle der.
Oysa hukuk kuralları arasında bir çatışmanın olmaması gerekir. Zira hukuk düzeni,
tutarlı bir bütündür. Bu bütünü oluşturan unsurlar arasında bir çelişki, bir çatışma
olsaydı, bunların bir araya gelmesiyle oluşan bütüne “düzen” denmezdi.
Yine de bir hukuk düzeninde, ilk bakışta birbiriyle çatışıyormuş gibi görünen birden
fazla hukuk kuralı bulunabilir. Ancak bu kurallar arasındaki çatışma olsa olsa
“görünüşte”dir, “zahirî”dir. Đşte hukuk kuralları arasında böyle bir “görünüşte çatışma”
varsa, bu çatışma, aşağıda göreceğimiz, “çatışma çözme ilkelerine” göre çözülür.
Bu ilkeler esas itibarıyla üç tanedir: Lex superior, lex posterior ve lex specialis ilkeleri.
Şimdi bunları görelim:
1. Lex superior derogat legi inferiori (Üst Kanun Alt Kanunları Đlga Eder)
Bu ilkenin temelinde normlar hiyerarşisi teorisi yatar. Buna göre hukuk düzeni
yan yana dizilmiş normlardan değil, alt alta, üst üste dizilmiş normlardan oluşur. Hukuk
kuralları arasında güçleri itibarıyla hiyerarşik sıra vardır. Örneğin Türk hukuk
düzeninde normlar yukarıdan aşağıya doğru şöyle sıralanmıştır: Anayasa, kanun, tüzük,
yönetmelik. Yani tüzük yönetmelikten üstündür. Kanun da tüzük ve yönetmelikten
üstündür. Anayasa ise hepsiden üstündür. Bu arada belirtelim ki, uluslararası antlaşmalar
ve kanun hükmünde kararnameler normlar hiyerarşisinde aynı seviyede yer
alırlar. Yani kanun, kanun hükmünde kararname ve uluslararası andlaşmalar arasında
çatışma var ise bu çatışma lex superior derogat legi inferiori ilkesine göre değil,
aşağıda göreceğimiz lex posterior derogat legi priori ilkesine göre çözümlenir.
Çıkaran makam bakımından tek anayasa, tek kanun, tek tüzük vardır. Dolayısıyla
anayasanın kendi içinde, çeşitli kanunlar arasında ve keza çeşitli tüzükler arasında hiyerarşi
yoktur. Bunların kendi arasında bir çatışma var ise, yani anayasanın bir maddesi
ile diğer maddesi çatışıyor ise veya bir kanun bir başka kanun ile çatışıyorsa veya
bir tüzük bir başka tüzük ile çatıyor ise bu çatışma lex superior derogat legi
inferiori ilkesine göre değil, aşağıda göreceğimiz lex posterior derogat legi priori
ilkesine veya lex specialis derogat legi generali ilkesine göre çözümlenir. Çünkü
bunların kendi arasında hiyerarşi olmaz.
99. Biz bu ilkeleri daha önce Anayasa Hukukunun Genel Teorisi isimli kitabımızda incelemiştik (op. cit., c.I,
s.308-313).