Türkeli Dergisi 4. sayı - turan-sam

øÿrgÿsènÿ gÿlèr vÿ yÿhudèlÿrÿ verèlÿcÿk cÿzanû mu -sÿvèlÿrèn ßhdè ßtèqè ÿsasûnda möÿyyÿn edèr. Oradaèsÿ deyèlèr: “Nÿ vaxt kè, Cÿnab-è Haqq, sÿnè Allahûn,onu èxtèyarûna versÿ, bötön kèøèlÿrènè qûlûncûnûn ucu èlÿvur. Yalnûz Cÿnab-è Haqq, sÿnèn Allahûn èxtèyarûna ver -dèyè øÿhÿrdÿ olan arvadlarû, uøaqlarû vÿ mal-qa ranû,bötön qÿnèmÿtè þzönÿ gþtör, döømÿnlÿrènèn qÿnèmÿtèèlÿ èstèfadÿ et” (“ßhdè ßtèq”. Tÿsnèyÿ. XX: 13-14; Dr. NuruÖnlö. “Èslam tarèhè s.65). Kÿnardan Sa’d èbn Mua zûnqÿ rarû cox øèddÿtlè gþrönÿ bèlÿr. Lakèn bu qÿrar yÿ -hudèlÿrèn þz Möqÿddÿs Kètablarûndan baøqa mèllÿtlÿrÿtÿtbèq etdèklÿrè hþkm èdè (Dr. Nuru Önlö. “Ès lam tarèhès.65; “Mÿhÿmmÿd Peyüÿmbÿrèn hÿyatû”. Tÿr. GölzarMehdèyeva. Bakû. 1990, s. 78) vÿ buna gþrÿ dÿ hÿmènhþkmö tam ÿdalÿtlè saymaq gÿrÿkdèr.Mÿdènÿdÿn 150 kèlometr aralû, Mÿdènÿ-Surèya yolundayÿhudèlÿrèn yaøadûqlarû Xeybÿr mÿntÿqÿsè varèdè. Bÿnè nadèr yÿhudèlÿrènèn dÿ bèr hèssÿsè bura kþ÷ -möødö. Hÿmèn mÿntÿqÿdÿ 7 hasar var èdè. Hècrènèn 7-cè èlènèn Mÿhÿrrÿm ayûnûn 7-dÿ (628-cè èlèn mayû) mö -sÿlmanlar Xeybÿrè möhasèrÿyÿ aldûlar. ßvvÿl Nÿèm,Kamus mÿntÿqÿlÿrè alûndû. Bundan sonra xeybÿrlèlÿrmö sÿlmanlarla möqavèlÿ èmzalamalû oldular. Eynè øÿrt -lÿrlÿ Fÿdÿk vÿ Teyma yÿhudèlÿrè tÿslèm oldular. Yal nèzVudè—ul-Kura yÿhudèlÿrè höcumla tÿslèm olmaüa mÿc -bur oldular. Belÿlèklÿ dÿ, Mÿkkÿ qureyøè lÿrènèn ÿsasmöttÿfèqè olan yÿhudèlÿr sarsûldû.Bundan sonra, hÿmèn èldÿ peyüÿmbÿrèmèz (s.ÿ.s.)1500 sÿhabûn èøtèrakè èlÿ Mÿkkÿyÿ yöröø etdè vÿ Xu -daybèyyÿ möqavèlÿsè èmzalandû. Nÿhayÿt, hècrènèn 10-cu èlèndÿ mösÿlmanlar Mÿkkÿyÿ daxèl olur vÿ bununlada Èslam dþvlÿtè yaranûr.Lakèn yÿhudèlÿrèn hèylÿ vÿ èftèralarû hÿlÿ dÿ davamedèrdè vÿ buna barèz nömunÿ Èslamû qÿbul etmèøyÿmÿnlè yÿhudè Abdullah èbn Sÿbanûn fÿalèyyÿtè èdè.Hz. ßbu Bÿkr dþvröndÿ baølanan fötuhat, Hz. Þmÿrvÿ Hz. Osman dþvrlÿrèndÿ davam etmèø vÿ nÿtècÿdÿmösÿlmanlar qûsa möddÿt ÿrzèndÿ bþyök bèr ÿrazènènsahèbènÿ ÷evrèlmèødèr. Fÿthlÿrèn uüurlu olmasû nÿtècÿ -sèn dÿ mösÿlmanlar bþyuk sÿrvÿt topladûlar. Artûq Rÿ -sul-u ßkrÿmèn (s.ÿ.s.) þlömöndÿn sonra, hÿmèn dþvr -dÿ onun sþhbÿtlÿrèndÿn èstèfadÿ edÿn nÿslèn bèr øoxnömayÿndÿlÿrè yox èdè. Onlarû ÿvÿz edÿn yenè nÿsèlnö mayÿndÿlÿrè èsÿ döröstlök baxûmûndan ÿvvÿlkèlÿrdÿn÷ox fÿrqlè èdèlÿr. Bu nÿsèl nömayÿndÿlÿrèndÿ rèfahvÿ èmkanûn artmasû èlÿ dènè duyüularûn zÿèflÿmÿsè mö -øahèdÿ edèlèrdè. Bu tendensèya Hz. Osmanûn dþv rön -dÿ daha qabarûq oldu. Hz. Osman nÿ qÿdÿr mþ mènadam olsa da, sèyasè baxûmdan bèr ÷ox sÿhvlÿrÿ yolverdè. Onun tÿøÿbbösö èlÿ ßmÿvèlÿrèn hakèmèy yÿtÿgÿ lèøè, ÿsas sÿrvÿtèn vÿ rèfahèn onlarûn ÿlèndÿ cÿmlÿø -mÿsè Haøèmèlÿrèn etèrazûna sÿbÿb olmaya bèlmÿzdè.Yaranan fètnÿ vÿ fÿsad nÿtècÿsèndÿ 656-cû èldÿ Hz.Osman qÿtlÿ yetèrèldè. Ardûnca Èslamû sarsûdan ÿnbþyök facèÿ baø verdè kè, bununla vahèd Èslam ömmÿtèèkè, uzunmöddÿtlè döømÿn olan, sönnè vÿ øèÿ qollarûnabþlöndö. Bu hadèsÿnèn baø vermÿsènè èsÿ tarèx÷èlÿrbèlavasètÿ qeyd olunduüu Abdullah èbn Sÿbanûn adûèlÿ baülayûrlar (Wellhausen J. “Dèe relègèþs-polètèschen Op po -sètèonsparteèen èm alten Èslam”. Berlèn.1901. s. 90-92; Ïåò ðó øåâñ -êèé È.Ï. “Èñëàì â Èðàíå â VÛÛ-XÛV âå êàõ”. c.40-41; Ãóìèëåâ Ë.Í.“Äðåâíÿÿ Ðóñü è Âåëèêàÿ ñòåïü”. Ì.1989. ñ.116; Dr. Nuru Önlö.“Èslam tarèhè s.140-143).Deyèldèyè kèmè, Abdullah èbn Sÿba Yÿmÿn yÿhu dè -sè èdè. Onun anasû qara dÿrèlè olduüu ö÷ön, Abdullahabÿzÿn Èbn Sevda da deyèlèrdè. Þzö Hz. Osmanûn dþv -röndÿ Èslamû qÿbul etmèødèr. Sonra o Èslam mÿrkÿz lÿ -rènè dolaøaraq, ömmÿtè yoldan ÷ûxarmaüa baøladû. O,Hècaz, Köfÿ, Øamû dolaødûqdan sonra, Mèsèrÿ gÿldè vÿorada aranû qarûødûrdû. O, deyèrdè : “Hz. Èsanûn (s) dþ -nÿcÿyènÿ ènanûb ondan daha ÿfdal Hz. Mÿhÿm mÿdèn(s.ÿ.s.) dþnÿcÿyè yalanû sþylÿyÿnÿ heyrÿt edÿ rÿm.Hÿr peyüÿmbÿrèn bèr vÿsèsè var. Hz. Mÿhÿmmÿdèn(s.ÿ.s.) dÿ vÿsèsè ßlèdèr”. Ayrûca vÿsèyyÿt mÿsÿlÿsènèortaya ataraq, Hz. ßlènèn haqqûnûn endèyènè elan etdè(Dr. Nuru Önlö. “Èslam tarèhè s.140-143). Bu øÿraètdÿo, Kófÿ vÿ Bÿsrÿdÿ olan tÿrÿfdarlarû èlÿ mÿktub la -øaraq onlarû ösyana tÿhrèk etdè. Bötön bunlarûn nÿtè -cÿsèndÿ Hz. Osman qÿtlÿ yetèrèlèr vÿ arasû kÿsèl mÿyÿnsönnè-øèÿ möharèbÿlÿrè baølayûr.Belÿlèklÿ, èstÿr Musÿvè, èstÿr Nÿsranè (Xrèstèanlûq),èstÿrsÿ dÿ Èslam daxèlè ÷ÿr÷èvÿdÿn ÷ûxûb Bÿøÿrè “sþzÿ”dþnÿnÿ kèmè, uzun vÿ aürûlû yol ke÷mèødè. nÒÖÐÊ EËÈ / APREL-2009, No:415