Türkeli Dergisi 4. sayı - turan-sam

dþyöøö èmèø. Øÿhèd olan ÿsgÿrlÿrèn yerè hÿmèn andoldurulurdu. Döømÿn qövvÿlÿrè sörÿtlÿ Conkbayûradoüru èrÿlèlÿyèrdè. Lakèn bû÷aüûn sömöyÿ dèrÿndèyèa÷ûq aydûn gþrönördö. Qumqala, Be øèke, Bolayûr,Seddölbahèr, Arûburnu, Qabatÿpÿ, Conk bayûr vÿAnafartalarda gedÿn amansûz dþyöø lÿrdÿ hÿr èkè tÿrÿf÷oxsaylû ètgè verdè. Tarèxèn uzaq qÿrènÿlÿrèndÿn ogönÿ kèmè dönya belÿ dþyöø gþrmÿ mèødè. Döømÿnqövvÿlÿrèn ÷oxsaylû höcumlarû qarøû sûnda mÿtènlèklÿdayanan Törk ÿsgÿrlÿrènèn ara-sûra etdèklÿrè höcumcÿhdlÿrè döømÿnè aüûr ètgèlÿrlÿ qarøû-qarøûya qoydu.Tezlèklÿ dekabrûn 20-dÿ Anafartalar vÿ Arûburnu cÿbhÿsè,8-9 yanvarda Seddölbahèr döø mÿn lÿrdÿn azadedèldè. Belÿlèklÿ döømÿnèn bèrlÿømèø qövvÿlÿrè gerè÷ÿkèlmÿk mÿcburèyyÿtèndÿ qalaraq dþyöø mÿkanûnûtÿrk etdè vÿ 1916-cû èlèn baharûnda bþyök ömèdlÿrlÿgÿldèyè bu torpaqlardan hÿmèn èlèn qûøûnda qa÷maüabaøladûlar. Bu gön bÿzèdþvlÿtlÿrèn Törkèyÿyÿqar øû olan qûsqanclûq vÿxÿbèslèk nèyyÿt lÿ rènènÿsas sÿbÿblÿrèndÿn bèrèdÿ bÿlkÿ dÿ ×anaq qalavuruømasûdûr. ×önkè buvuruømada tarèx boyuTörk-Èslam Dönyasûnaqÿnèm kÿsèlmèø vÿ þzèøüal÷ûlûq planlarûnû hÿrzaman yerètmÿyÿ ÷alûøanAvropa dþvlÿt lÿ -rènèn mÿqsÿdlÿrè alt-östolmuø, nÿtècÿdÿ onlargþz lÿ nèlÿndÿn qat-qatartûq ètgè vermèølÿr. Dönyanûn bþyök bèr ÿrazèsènè ÿdalÿtlÿèdarÿ edÿn Osmanlû dþvlÿtènèn tÿnÿzzölöndÿnxaèncÿsènÿ yararlanmaüa ÷alûøan Avropa dþvlÿtlÿrèTörklÿrè Èstanbuldan vurub ÷ûxarmaq, ömumèlèkdÿAnadolu ÿrazèsènè Törk etnonè mèn dÿn tÿ mèzlÿmÿksèyasÿtè gödördölÿr. Lakèn azlûqda vÿ ÷ÿtènlèkdÿ qalmasûnabaxmayaraq Törk xalqû bu vuruømadanalnûa÷ûq ÷ûxa bèldè. Daha doürusu xeylè ÿrazèlÿrè ÿldÿngetmèø Osmanlûnûn bu sonuncu ömèd torpaqlarûuürunda Törk xalqû davamlû möbarèzÿyÿ qalx dû vÿdöømÿnlÿrè gerè oturtmaüû bacardû. Bu savaødaOsmanlû 251.309 nÿfÿr ètgè verdè. Dþyöødÿ ÿsas canlûqövvÿ vÿ texnèka èlÿ èøtèrak edÿn èngèlèslÿr 205.000,fransûzlar èsÿ 47000 ètgè verdè. Ömumèlèkdÿ döømÿntÿrÿf 300.000-ÿ yaxûn canlû qövvÿsènè ètèrdè vÿ bundanÿlavÿ ÷oxlu sayda hÿrbè-texnèkè qövvÿlÿrè mÿhv edèldè.×anaqqala savaøû hÿm dÿ gÿlÿcÿk Qurtuluø savaøû -nûn øÿrÿflè baølanüûcû oldu. Dÿnèz vÿ quru qoøunlarûnûÿhatÿ edÿn vÿ bötön ÷ÿtènlèklÿrÿ baxmayaraq Törkhÿrb tarèxènèn øÿrÿflè sÿhèfÿlÿrèndÿn bèrènÿ ÷evrèlÿn×anaqqala savaøû Atatörk kèmè bèr dahènè yetèødèrmèø,gÿlÿcÿk qurtuluø savaøûnda onun lèderlèyènÿ ÿsaszÿmèn olmuødur.Bèrèncè dönya savaøû þncÿsè aparûcû dþvlÿtlÿrdÿnbèrè Almanèyanûn “Drang Nach Osten (Øÿrqÿ Doüru)sèyasÿtè”, Rusèyanûn cÿnuba vÿ qÿrbÿ arzularû, Èngèltÿ -rÿnèn “dÿnèzlÿrdÿ hegemon olan dönyaya sahèb olur”nÿzÿrèyyÿsènÿ ÿsaslanaraq onu dÿqèq sþylÿmÿk olarkè, bu sèyasè plan vÿ maraqlarûn hamûsûnûn toqquøduüudöyön nþqtÿsè mÿhz ×anaqqala boüazû vÿ onunÿtrafû èdè. Hÿlÿ XÛX ÿsrdÿ Fransanûn dahè sÿrkÿrdÿsèvÿ èmperatoru, Avropanûn bþyök bèr hèssÿsènè nÿzarÿtèaltûna alan Napoleon Bonapart “Èstanbul bèr a÷ardûr.Èstanbula hakèm olan dönyaya hþkm edÿcÿkdèr” èfadÿsèlÿÈstanbul vÿ onun bo -üazlarûna heyranlûüûnûgèzlÿtmÿmèø vÿ gÿlÿcÿkplanlarûnû bèldèrmèødèr.Belÿcÿ araødûrdûqcaaydûn gþrörök kè, Ca -naqqala boüazûna olanhöcumun ÿsas sÿbÿb -karû Èngèltÿrÿ hþ kumÿtèèmèø. Hÿtta ×þr÷èlè buplanûn baø memarû daadlandûrmaq olar. La -kèn o Törklÿrèn hÿrbèqödrÿtènè yal nûz rèyazèhesablamalarla þl÷möøvÿ mÿnÿvè qödrÿtènènÿzÿrÿ almamûødûr. Èngèlès vÿ fransûzlarûn ÿn bþyöksÿhvè dÿ elÿ ondan èbarÿt èdè kè, onlar bu bo üazûnOsmanlû dþvlÿtènèn son ömèdè olduüunu nÿzÿrÿalmamûø vÿ vaxtèlÿ dönyaya hþkm edÿn Osmanlûnûnbu boüazû ètèrmÿmÿk ö÷ön bötön resurslarûndan èstèfadÿedÿcÿyènÿ yetÿrèncÿ ènanmamûødû. Bu dþyöødÿ ètèrèlÿnènsanlarûn sayûna vÿ sosèal mÿnøÿyènÿ nÿzÿrsalanda möbarèzÿnèn bèr ömumxalq möbarèzÿsèolduüuna he÷ bèr øöbhÿmèz qalmûr. Bu dþyöødÿ ÿhalènènbötön tÿbÿqÿlÿrè èøtèrak edèrdèlÿr. ×oxlu saydazèyalû hÿm vuruøur, hÿm dÿ ÿsl vÿtÿnpÿrvÿrlèk tÿb -lèüatûnû aparûrdûlar. Bu da tÿbèè kè, texnèkè èmkanlarbaxûmûndan avropalûlardan xeylè dÿrÿcÿdÿ gerèdÿolan Törk ordusunun mÿnÿvè qödrÿtènè vÿ dþyöø ru -hunu nÿzÿrÿ÷arpacaq dÿrÿcÿdÿ artûrûrdû. Törklÿr dþ -yöødÿ elÿ vuruøurdular kè, sankè ke÷mèø vÿ gÿlÿcÿyènmöbarèzÿsè gedèrdè. Pès sèlahlanmûø, lakèn son dÿrÿcÿÒÖÐÊ EËÈ / APREL-2009, No:429