Türkeli Dergisi 4. sayı - turan-sam

Ìÿãÿëÿ ìöÿëëèôè ùÿð èë àïðåëèí 24-íö «ôàúèÿ» ýöíö êèìèãåéä åäÿí åðìÿíèëÿðèí èáëèñ ñèìàñûíû à÷ìàüà, àçÿðáàéúàíëûãûðüûíëàðûíû íÿçÿðÿ ÷àòäûðìàüà ÷àëûøûð.Ìÿãàëÿ ìöÿëëèôèíèí ôèêðèíÿ ýþðÿ, ìÿêðëè åðìÿíè ñèéàñÿòèòÿêúÿ ÿðàçè, òîðïàã èääèàëàðûíäà ãàëìûð, Èñëàì ìÿäÿíèééÿòèíèïàð÷àëàìàã, Èðàíû ìöñÿëìàí Òöðêèéÿéÿ ãàð -øû ãîéìàã, Àçÿðáàéúàíû èêèéÿ àéûðìàã âÿ ïàð÷àëàíìûøÀçÿðáàéúàíûí áèðëèéèíè ìöìêöíñöç ùàëà ýÿòèðìÿêâÿçèôÿëÿðèíè ùÿéàòà êå÷èðèð.Çþùðÿ Âÿôàèíèí «Õà÷ñûç ìèññèîíåðëÿð» ìÿãàëÿñèåðìÿíè äèí õàäèìëÿðèíèí è÷ öçöíö à÷ûð, äèíäÿí áàðûøö÷öí äåéèë, ñàâàøäà áèð âàñèòÿ êèìè èñòèôàäÿ åäÿí áó«õà÷ àòàëàðûíûí» õà÷ ÿâÿçèíÿ áåëëÿðèíÿ õÿíúÿð áàüëàäûãëàðûíûýþñòÿðèð.Ùöñåéí Ñóëòàíèíèí «Ãàðàáàüûí ÿñë ñàêèíëÿðè êèìäèð?»ìÿãàëÿñè òàðèõè ùÿãèãÿòëÿðèí âÿ ìèëëè ùàãëàðûí òÿñ -äèãè áàõûìûíäàí ÿùÿìèééÿòëèäèð. Ãàðàáàüûí òàðèõè Àçÿðáàéúàíéóðäó îëäóüóíó ýþñòÿðÿí ìöÿëëèô ÷àð Ðó ñè éà -ñûíûí Ãàôãàçäàêû ñèéàñÿòèíè, áóðàäà êå÷èðäèéè äåìîãðàôèêäÿéèøèêëèêëÿðèí, åðìÿíèëÿøäèðìÿ, õðèñòèàíëàøäûðìàñèéàñÿòèíèí áàøëûúà ìÿãñÿäëÿðè áàðÿäÿ ÿòðàôëû áèëýè âåðèð.«Ãàðàáàü íåúÿ Àðòñàõ îëäó?» ìÿãàëÿñè (ìöÿëëèôÙàäè Íóðè) åðìÿíèëÿð òÿðÿôèíäÿí åäèëÿí òîïîíîìèê òÿç -éèãëÿðèí, ñöíè äåìîãðàôèê äÿéèøèêëèêëÿðèí èôøàñûíà ùÿñðîëóíóá. Ìÿãàëÿ ìöÿëëèôè ðåýèîíäà 1823-úö èëäÿí áÿðèåðìÿíèëÿðèí àïàðäûãëàðû äåìîãðàôèê äÿéèøèêëèêëÿðèíúÿäâÿëèíè âåðìÿêëÿ ÿñë ôàêòëàðû öçÿ ÷ûõàðûð, îíëàðûí ñàõòàêàðëûãëàðûíûèôøà åäèð. Ìöÿëëèô ìöàñèð Èðàí ìÿìëÿêÿòèíäÿ÷îõ áþéöê àçëûãäà ãàëàí åðìÿíèëÿðèí äÿ áåëÿøîâèíèñò ÿìÿëëÿðèíäÿí ñþç à÷àðàã îíëàðûí ðåýèîí ö÷öíäàèì íàðàùàòëûã ìÿíáÿéè îëäóüóíó ýþñòÿðèð.Âÿçèééÿòè åòíîïñèõîç ùàëûíà ýÿòèðÿí Äàøíàê ñóò -éóí Ïàðòèéàñû þç ôÿàëèééÿòèíè áó ýöí äÿ ñöðÿòëÿ àðòûðûð,Òöðê Äöíéàñûíà ìåéäàí îõóìàãäà äàâàì åäèð. Áóñèéàñÿòèí òÿáëèüàò òîïëóëàðû îëàí êèòàáëàð ôàðñ äèëèíäÿíÿøð îëóíóð, þëêÿíèí éàðûñûíû òÿøêèë åäÿí éåðëè Òöðêëÿðÿãàðøû õà÷ éöðöøö êå÷èðèëèð. «Åðìÿíèñòàí òàðèõè», «Ìàé -ðèê», «Ïàíòöðêèçì ÿôñàíÿñè», «Åðìÿíèñòàí 1915-úè èë -äÿ», «Åðìÿíèëÿðèí ñîéãûðûìû», «Ãûçûë áóéíóçëó ñÿðêÿð -äÿëÿð», «Áèð ìèëëÿòèí ìÿùâè» êèìè êèòàáëàðûí ùÿð ñÿùèôÿñèíäÿÀçÿðáàéúàí õàëãûíà ãàðøû íèôðÿò, èíòèãàì ùèññèêîäëàøäûðûëûá. Åðìÿíè òåððîðèçìèíèí öíâàíëàðû îëàí áóêèòàáëàðûí òàíûäûëìàñû àäåêâàò òÿäáèðëÿð ýþðìÿéè òÿëÿáåäèð. Áåëÿ àääûìëàðäàí áèðè êèìè èøûã öçö ýþðÿí áó æóðíàëÃàôóð ßëèïóðóí, Íÿúèá Ùàáëåìèòîëüóíóí, ßëè Ñÿ -ìÿä ëèíèí, Îçàí Àðèôèí âÿ äèýÿð ìèëëè ãåéðÿò äàøûéûúûñûîëàí ãÿëÿì àäàìëàðûíûí ìÿãàëÿëÿðè âàñèòÿñèëÿ èôøà îëóíóð,ùÿãèãÿòèí öçÿ ÷ûõìàñû, äöíéàéà òàíäûëìàñû ö÷öíñÿéëÿð ýþñòÿðèëèð.Èðàí òÿðÿôè áÿçÿí åðìÿíèëÿðèí ùÿòòà Àçÿðáàéúàíûíèøüàë îëóíìóø ÿðàçèëÿðèíäÿ êå÷èðèëÿí òÿäáèðëÿðäÿ èøòèðàêäàíáåëÿ ÷ÿêèíìèðëÿð. Áåëÿ êè, 2004-úö èëèí ìàðòàéûíäà Íîâðóç áàéðàìû ÿðÿôÿñèíäÿ åðìÿíè øàùìàò÷ûñûÒèãðàí Ïåòðîñéàíûí 85 èëëèéè øÿðÿôèíÿ Äàüëûã Ãàðà -áàüäà òÿøêèë îëóíìóø «áåéíÿëõàëã éàðûøäà» Èðàí øàùìàò÷ûëàðûäà èøtèrak etmèødèlÿr.Eynè zamanda Qarabaü èdman÷ûlarû da ayrûca mös -tÿqèl èøtèrak÷û kèmè Èrana dÿvÿt olunub. Êåðìàíäà êà -ðàòå öçðÿ Áåéíÿëõàëã ìöñàáèãÿ êå÷èðèëìèøäèð. Áó ìö -ñàáèãÿäÿ Òöðêèéÿ, Ðóñèéà, Åðìÿíèñòàí, Ãàðàáàü, Éó -íà íûñòàí, Ýöðúöñòàí, Èðàíûí èêè êîìàíäàñû — Êåðìàí âÿÁÿì øÿùÿðèíèí êîìàíäàëàðûíû òÿìñèë åäÿí 55 èäìàí-÷û èøòèðàê åòìèøäè.Òÿäãèãàò÷û Ñÿëúóã Êàìàë þç ìÿãàëÿñèíäÿ ãåéäåäèð êè, åðìÿíèëÿðèí àçÿðáàéúàíëûëàðà ãàðøû ñîéãûðûìòþðÿòìÿëÿðèíÿ áàõìàéàðàã Òåùðàí Èðÿâàí èëÿ Àçÿð áà é -úàíûí èøüàë îëóíìóø ÿðàçèëÿðèíäÿ èøáèðëèéèíÿ ìàëèêäèð.Äöíÿí Õîúàëû ôàúèÿñèíÿ àüëàìûø áÿøÿðèééÿòèí ýþçëÿðèáó ýöí áèçè àðòûã ñîéãûðûìà àïàðàí áèð ìèëëÿò êèìè ñö -çöð. Ôðàíñà ïàðëàìåíòèíäÿ áèçèì ÿëåéùèìèçÿ ñàõòàãÿ ðàðëàð ÷ûõàðûëûð. Àìåðèêà ãÿðàð àëìàñà äà þíÿìëè áèðìÿñÿëÿ êèìè ïàðëàìåíò èúëàñëàðûíäà äàíûøûüà ãîéóð.Éóíàíûñòàí, Èòàëèéà… åéíè. 22 àïðåëäÿ Òåùðàí õèéàáàíëàðû«Òöðêÿ þëöì», «Àçÿðáàéúàíëûéà þëöì» ùàéãûðàíåðìÿíè ìèòèíãèíè þçöíäÿ éåðëÿøäèðèð. Èðàí Èñëàì ØóðàñûÌÿúëèñèíäÿ èêè åðìÿíè äåïóòàòû Òåùðàí ùàêèìèééÿòèíèãîíäàðìà ñîéãûðûìà èíàíäûðìàã ö÷öí ÷àëûøûð…Ìÿëóìäóð êè, Íàõ÷ûâàíëà Àçÿðáàéúàí Ðåñïóá ëè -êàñû àðàñûíäà éåðëÿøÿí Ìåùðè åðìÿíèëÿðèí ÿëèíäÿäèð.Ùÿìèí ðàéîí âàñèòÿñèëÿ åðìÿíèëÿð Íàõ÷ûâàíû èãòèñàäèìöùàñèðÿéÿ ñàëìûø, Áàêû-Íàõ÷ûâàí äÿìèðéîë õÿòòèíèíèøëÿìÿñèíèí ãàðøûñûíû àëìûøëàð. Èðàí Èñëàì Ðåñïóá ëè -êàñû ìÿùç þçöíöí Àðàç ÷àéû öçÿðèíäÿ ñàëäûðäûüû Ìåù -ðè êþðïöñö âàñèòÿñèëÿ Èðàíäàí Åðìÿíèñòàíà òèúàðÿò ìàëëàðû,éàíàúàã âÿ ùÿðáè ñóðñàò äàøûéûð. Ýöíäÿ 60-70éöê ìàøûíû âàñèòÿñèëÿ Åðìÿíèñòàíà ìàë äàøûíûð. Ìåùðèèëÿ ñÿðùÿä çîíàäà, Àðàç ÷àéûíûí ùÿð èêè òÿðÿôèíäÿí ñÿðùÿäòèúàðÿò øÿáÿêÿëÿðè éàðàäûëìûøäûð. Òÿáðèçèí ÁàðîíÀâàê ìÿùÿëëÿñèíäÿ ìèíëÿðëÿ åðìÿíè éàøàéûð, áó ìÿ -ùÿëëÿ áèð íþâ Òÿáðèç-Åðìÿíèñòàí ÿëàãÿëÿðèíèí ãÿðàðýàùûíà÷åâðèëìèøäèð. Òÿáðèç, Õîé, Óðìèéÿäÿ åðìÿíè ìÿêòÿáëÿðè,êèëñÿëÿðè ôÿàëèééÿò ýþñòÿðèð. Òåùðàíûí óíèâåðñèòåòëÿðèíäÿåðìÿíè äèëèíäÿ ôàêöëòÿëÿð âàðäûð. Òÿá ðèç,Òåùðàí âÿ Èñôàùàíäà åðìÿíèëÿðèí ôÿàëèééÿòè äàùà äàýåíèøëÿíìèø âÿ îíëàð äþâëÿò òÿðÿôèíäÿí ùÿðòÿðÿôëèùèìàéÿ åäèëèð. Åðìÿíèñòàíäàí ùÿðáè ùàçûðëûã êå÷ìÿêìÿãñÿäèëÿ Èðàíà ýþíäÿðèëìèø åðìÿíè çàáèòëÿðè âÿ êóðñàíòëàðûö÷öí Òÿáðèç âÿ ßðàêäà ùÿðáè òÿëèìëÿð êå÷èðèëèð,îíëàðà ùÿì äÿ ôàðñ äèëè äÿ þéðÿäèëèð. Èðàí ùþêóìÿòè Èðÿ -âàíäà Ýþé Ìÿñúèä áèíàñûíû éåíèäÿí òÿìèð åòäèðìèø-52ÒÖÐÊ EËÈ / APREL-2009, No:4