Türkeli Dergisi 4. sayı - turan-sam

ñöôðÿäÿ éåìÿéèí áîë îëìàñûäûð. Þçáÿê ãàäûíëàðû ãûçýÿëèíëÿðëÿáÿðàáÿð ñÿáçÿëè ÷óâàðÿ, ÷åëïåê, ÷þçìÿ, ùÿ -ëèì, ñûðìàéíàí, ìåéèð, ïåøìåê, ñàìñà êèìè éåìÿêëÿðùàçûðëàéûðäûëàð. Ãóø ÿòèíäÿí ùàçûðëàíàí õþðÿêëÿðÿ öñ -òöíëöê âåðèëèðäè. Ùÿìèí ýåúÿ ãàçàíëàð äîëó îëìàëûéäû.«Ãàçàí äîëäó» àäÿòèíÿ ýþðÿ, ãàäûí «ðóçóìóç áîë îë -ñóí» äåéÿðÿê ãàïàüû ãàçàíûí àüçûíà ãîéóðäó. Ñöô -ðÿéÿ «Ñ» ùÿðôèëÿ áàøëàéàí éåääè éåìÿê ãîéóðäóëàð:«ñàìñà», «ñöìÿëÿê», «ñÿáçè», «ñåäåíå», «ñåðéàü»,«ñåâ» âÿ «ñöä». Áóíäàí áàøãà îðòàéà ÷îõëó áàùàðàò,éåð-éåìèø ãîéóëóðäó: ñàëìà, ñóìàõ, èéäÿ, íàáàò, úå -âèç, òóðøÿíý, ïàõëàâà, êåòëåìå âÿ á. Ãàðàêàëïàêëàðþçáÿêëÿðäÿí ôÿðãëè îëàðàã Íîâðóç êþæå äÿ áèøèðèðëÿð.Áàéðàìà áèð ùÿôòÿ ãàëìûø ãàäûíëàð áóüäà úóúÿðäèð,îí äàí õöñóñè Íîâðóç éåìÿéè îëàí ñöìÿëÿê ùàçûðëàéûðëàð.Íîâðóç ñöôðÿñè ö÷öí àéðûúà àøóðÿ äÿ ùàçûðëàéûðëàð.Áó éåìÿê éåääè íÿñíÿíèí ãàðûøûüûíäàí (éàðìà áóü -äà, àðïà, íîõóä, ãàðüûäàëû, äöéö, ìàø âÿ ëîáéà) ÿìÿëÿýÿëèð. Àäÿòÿí, ñöôðÿíèí öñòöíÿ áþéöê áèð ÷þðÿê, ÿòðàôûíàáîéàíìûø éóìóðòàëàð, è÷èíäÿ éàøûë éàðïàã îëàíãàáäà ñó äà ãîéóðëàð. Áöòöí áóíëàð ÿêèí÷è õàëãûíãÿäèìäÿí ýÿëÿí àéèíëÿðèíèí èçëÿðèäèð.Íîâðóç ýöíëÿðèíäÿ ìåéäàí òàìàøàëàðûíà ýåíèøéåð âåðèëèð. Êÿíäèðáàçëàð, ÷àëüû÷ûëàð, øàèðëÿð þç ìÿùàðÿò -ëÿðèíè ýþñòÿðèð, úàâàíëàð àò éàðûøûíà ÷ûõûð, ýöëÿøèð, áà -çàð ìåéäàíûíäà ùÿâÿñêàðëàð õîðóç âÿ ãî÷ äþ éöø -äöðöð, äåùãàíëàð (ÿêèí÷èëÿð) ÿêèí-áè÷èí ñþùáÿòè åäèð,éàøëûëàðûí ìÿñëÿùÿòëÿðèíÿ ãóëàã àñûðëàð. Ìÿðàñèìèíÿñàñ èøòèðàê÷ûñû èñÿ Áàáà Äåùãàíäûð. Áàáà Äåùãàíéà øûë ÷àïàí ýåéèð. Îíà Áàáà Íîâðóç âÿ éà Áàáà Êÿí -äëè äÿ äåéèðëÿð.Áàéðàì ýöíëÿðèíäÿ óçóí âÿ ãàðëû ãûø ñÿáÿáèëÿ á -õûìñûç ãàëàí ìÿçàðëàð çèéàðÿò åäèëèð, òÿìèçëÿíèð, ñÿùìàíàñàëûíûð. Àíúàã áóíó 21 ìàðò ýöíö äåéèë, ÿââÿëêèýöíëÿð åäèðëÿð. Èíñàíëàð äþâëÿò èäàðÿëÿðèíäÿ èøëÿäèêëÿðèíäÿíáó úöð èìÿúëèêëÿð ùÿôòÿ ñîíëàðûíà, èñòèðàùÿò ýöíëÿðèíÿñàëûíûð. Áó ýöíëÿðäÿ þçáÿêëÿð äöíéàéà ýÿëÿíîü ëàíëàðà Íîîðóç, ãûçëàðà èñÿ Íþâáàùàð, Áàùàðàé, ãà -ðàêàëïàêëàð èñÿ îüëàíëàðà Íîâðóç, Íîâðóçáàé, ãûçëàðàèñÿ Íîâðóçáèêÿ êèìè àäëàð âåðèðëÿð.Þçáÿêëÿð áàéðàìû ðÿñìè îëàðàã Íÿâàè àäûíà Ìèëëèïàðêäà, ãàðàêàëïàêëàð èñÿ Íóêóñäà (Íþêèñäÿ) Ìöñ òÿ -ãèëëèê Ìåéäàíûíäà êå÷èðèëÿð. Áó øÿíëèêëÿðèí ÿñàñ èøòèðàê÷ûëàðûéàøëû, íóðàíè, ìöäðèê, òÿìèç ãÿëáëè, ãàéüûêåøÁà áà Äåùãàí, äÿëèãàíëû, èýèä, çÿùìÿòêåø, ìÿðä, úÿ -ñóð ýÿíú îëàí Íîâðóç âÿ Äåùãàí Áàáàíûí íÿâÿñè ýþ -çÿëëèê, áàêèðÿëèê, áàùàð ðÿìçè îëàí Áàùàðàéäûð.Ãàçàõëàðäà èë áàøû ñàéûëàí, ýåúÿ èëÿ ýöíäöçöíáÿðàáÿðëÿøäèéè 21-22 ìàðòà Íåâðóç-Óëóñ äåéèðëÿð. ×îõâàõò áó áàéðàìäà äîüóëàí óøàãëàðà Íåâðóçáàé, Ìåé -ðàìáåê êèìè àäëàð âåðèðëÿð. Òÿìèçëèê èøëÿðè, òÿçÿ ïàëòàðýåéèíìÿê, ÷åøèäëè éåìÿêëÿð áèøèðìÿê, ýþðöøëÿð, ñà -ëàì ëàøìàëàð, áàéðàìëàøìàëàð áó ýöíëÿðèí ùÿð àí ðàñòëàíûëàíþçÿëëèêëÿðèíäÿíäèð. Ãàçàõëàð êå÷ÿ öéëÿð ãó ðóð,Íåâðóç Êþæå (Íîâðóç øîðáàñû) è÷èð, äîìáðàäà ÷àëàðàãàéòûñ èôà åäèð, àò éàðûøû, ýöëÿø êå÷èðèðëÿð. Ùàçûðäà Íîâ -ðóç ýöíö ðÿñìè áàéðàì êèìè ãåéä îëóíóð âÿ ùÿìèíýöí èø ýöíö ñàéûëìûð.ßí ãûñà éàç Òöðêìÿíèñòàíäà éàøàíûð. Úÿìè áèð àéñîíðà éàç þç éåðèíè ãûçìàð éàé ýöíëÿðèíÿ âåðèð. Áó íóíëàáåëÿ òöðêìÿíëÿð äÿ Íîâðóç áàéðàìûíû åéíè øàä éàíàëûãëàêå÷èðèð âÿ ùÿìèí ýöíö ðÿñìè îëàðàã òÿòèë åäèðëÿð.Áàùàð áàéðàìû òÿêúÿ Àçÿðáàéúàí, Òöðêèéÿ, ÎðòàÀñè éà, Êðûì, Áàëêàí, Êèïð âÿ äèýÿð áþëýÿëÿðäÿ éàøàéàíìöñÿëìàí Òöðêëÿð àðàñûíäà äåéèë, áàøãà äèíëÿðÿãóëëóã åäÿí Òöðêëÿð àðàñûíäà äà ÷åøèäëè àäëàð àëòûíäàãåéä îëóíóð. Áó áàõûìäàí Àçÿðáàéúàíûí äà ìþâñöììÿðàñèìëÿðè ñûðàñûíäà þçöíÿ äÿðèí êþê ñàëìûø, ìÿëóìäèíëÿðäÿí ãàò-ãàò ÿââÿë éàðàíäûüû ùå÷ êèìäÿ øöáùÿäîüóðìàéàí áàùàð áàéðàìûíûí ãåéðè-ìöñÿëìàíÒöðêëÿðèí áàùàð âÿ éåíè èë áàéðàìëàðû èëÿ ìöãàéèñÿëèþéðÿíèëìÿñè ìÿñÿëÿéÿ äàùà äà àéäûíëûã ýÿòèðÿ áèëÿð.Ðåäàêñèéàíûí ãåéäè: 3 èëäèð «Ìöàñèð Èíêèøàô» Èúòèìàè ÁèðëèéèÄöíéà Òöðêëÿðèíèí Ùÿìðÿéëèê Ýöíö èëÿ áàüëû òÿáëèüàò àïàðûð. Èëèíìöÿééÿí áèð ýöíöíäÿ áöòöí Òöðê Äöíéàñûíûí áåëÿ áèð áàéðàìûãåéä åòìÿñè 300 ìèëéîíëóã Òöðê ìèëëÿòèíèí äöøöíúÿñèíäÿ áèðëèê,áèðëÿøìÿê êèìè èäåéàëàðû èíêèøàô åòäèðÿ áèëÿð. Ùÿìèí ýöíöí 20ìàðòäà êå÷èðèëìÿñè òÿêëèôè äÿ àðòûã úÿìèééÿò òÿðÿôèíäÿí äÿñòÿêëÿíìÿêäÿäèð.×öíêè ìÿùç áó ýöíäÿ áöòöí Òöðê Äöíéàñûíäà Íîâðóçáàéðàìû, Åðýåíåêîí ýöíö ãåéä åäèëèð. Åéíè çàìàíäà 1993-úö èëèíìàðò àéûíäà Òöðê Äþâëÿò âÿ Ìóõòàð Ãóðóìëàðûíûí Äîñòëóã,Ãàðäàøëûã âÿ Èøáèðëèéè àäëàíàí Ãóðóëòàéûí èëê òîïëàíòûñû êå÷èðèëèá.2009-úó èëäÿí åòèáàðÿí «Ìöàñèð Èíêèøàô» Èúòèìàè Áèðëèéè áó ýöíöáàéðàì êèìè ãåéä åòìÿêäÿäèð. Òöðê Äöíéàñûíû áèðëÿøäèðÿ áèëÿúÿêèêèíúè áåëÿ áèð îðòàã ýöíöí îëìàäûüûíû íÿçÿðÿ àëàðàã ÄöíéàÒöðêëÿðèíèí Ùÿìðÿéëèê Ýöíö àäëû áàéðàìûí ìÿùç 20 ìàðò òàðèõèíäÿêå÷èðèëìÿñè òÿêëèôè þçöíÿ ýåíèø òÿðÿôäàðëàð òàïìàãäàäûð. n48 ÒÖÐÊ EËÈ / APREL-2009, No:4