u qÿrarûndan sonra elan oluna bèlÿrdè. Bèr sûra möÿllèflÿrdÿ Ermÿnèstan dþvlÿtènèn he÷ dÿ hamûnûn qÿbuletdèyè kèmè mayûn 28-dÿ deyèl, «Èrÿvanûn» sèmasûndapaytaxt ÿldÿ etdèkdÿn sonra mayûn 30-da elan edèl -mÿsènè bèldèrèrlÿr. Yuxarûda èrÿlè sördöyömöz möla hè -zÿlÿr Ermÿnèstan Respublèkasûnûn Azÿrbaycan dþv lÿ -tèndÿn sonra yaranmasûnûn daha mÿntèqlè olduüunugþstÿrèr. Lakèn, sonradan ermÿnèlÿr konfederasèya ya -ratmaq èdeyasûndan gerè ÷ÿkèlmèødèlÿr.Bèr az èrÿlè gedÿrÿk qeyd edÿk kè, hÿmèn dþvrdÿNuru paøa èlÿ möstÿqèl Azÿrbaycan hþkumÿtè arasûndafèkèr ayrûlûüû yaranmûø, he÷ bèr ÿlavÿ tÿzyèq vasètÿsèolmayan hþkumÿt èstefaya getmÿyÿ mÿcbur olmuødu.Buradan bèr sual yaranûr: Èrÿvan mÿsÿlÿsèndÿ Os man -lûlarûn tÿzyèqè olmuødurmu?Yuxarûda qeyd etdèyèmèz kèmè Osmanlû dþvlÿtè er -mÿnèlÿrèn þz dþvlÿtlÿrènè qurmaq ö÷ön èddèa etdèklÿrèÿrazèlÿrè gerè qaytarmûødû. Yaranmûø øÿraètdÿ osmanlûlarûnqanlarû bahasûna gerè qaytardûqlarû tarèxè torpaq -larû ermÿnèlÿrÿ gözÿøtÿ gedÿcÿyè aüûlsûzlûq kèmè gþ -rönÿrdè. Belÿ bèr vÿzèyyÿtdÿ Osmanlû dþvlÿtènÿ qar øûhe÷ bèr möqavèmÿt èmkanû olmayan ermÿnèlÿrèn hÿmèndþvlÿtèn ke÷mèø Rusèya èmperèyasûnûn ÿrazèsèndÿ ya -radûlmasû tÿlÿbènè èrÿlè sörmÿlÿrè tÿbèè èdè. La kèn hara da?Mÿsÿlÿ brasûndadûr kè, o dþvrdÿ er mÿ nèlÿr Qaf qazûnhe÷ bèr ÿrazèsèndÿ ÷oxluüa malèk de yèldèlÿr. Hÿtta Gör -cöstanûn Almanèya tÿrÿfèndÿn dÿs tÿklÿn mÿmÿsè halûndaTèflèsÿ dÿ èddèa edÿ bèlÿrdèlÿr. Lakèn bu mÿsÿlÿdÿgörcölÿr almanlarûn dÿstÿyè èlÿ mþh kÿm durdular. Belÿøÿraètdÿ ermÿnèlÿrèn hÿtta zÿngèn neft ehtèyatlarû èlÿzÿngèn olan Bakûya da èd dèa larû laböd èdè. Xatûrladûrûqkè, hÿmèn vaxtlar Bakû ÿsasû ermÿnèlÿrdÿn èbarÿt olanSovet hþkumÿtènèn èøüalû altûnda èdè vÿ bu èddèa he÷ dÿqeyrè-real gþrönmördö.Belÿ bèr øÿraètdÿ Osmanlû rÿsmèlÿrènèn ermÿnè -lÿrèn ÿrazè èddèalarûna son qoymaq ö÷ön Azÿrbaycanhþkumÿtènÿ tÿzyèq gþstÿrmÿsè èstèsna deyèldè. Lakèn,ermÿnèlÿrÿ hansû ÿrazèlÿr gözÿøtÿ gedèlÿ bèlÿrdè?Bèr ÷ox Azÿrbaycan zèyalûlarû, o cömlÿdÿn gÿlÿcÿkAzÿrbaycan dþvlÿtènèn yaradûcûlarûndan olan Nÿsèbbÿy Yusèfbÿylè vÿ Mÿhÿmmÿd ßmèn Rÿsulzadÿ mö -harèbÿdÿn bèr qÿdÿr ÿvvÿl èmperèya tÿqèblÿrèndÿn ya -xa qurtarmaq ö÷ön Osmanlû dþvlÿtènÿ möhacèrÿt et -mèø vÿ oradakû sèyasè hadèsÿlÿrdÿ èøtèrak etmèødèlÿr.Maraqlû mÿqam ondadûr kè, onlarûn demÿk olar kè, ha -mûsû vÿtÿnÿ dþndökdÿn sonra sèyasè Törk÷ölök axû -mûnûn fÿallarû kèmè ÷ûxûø etmèødèlÿr. Göman etmÿk olarkè, hÿmèn dþvrdÿ rus øovènèst daèrÿlÿrènèn tÿqèbèndÿnazad olan möhacèr Azÿrbaycan zèyalûlarû mèllè muxtarèyyÿtvÿ mèllè dþvlÿt÷èlèk yaradûlmasû èstèqamÿtèndÿbèrgÿ proqram vÿ bèrgÿ fÿalèyyÿt planû èølÿmÿk ö÷önmönbèt øÿraèt ÿldÿ etmèødèlÿr. Ehtèmal kè, Osmanlûrÿsmèlÿrènèn dÿ dÿstÿyè èlÿ Törk÷ölök ÿsasûnda özÿrèndÿRusèya èmperèyasûnûn Törk xalqlarûnûn yaøadûüûÿrazèlÿrdÿ, èlk nþvbÿdÿ èsÿ Azÿrbaycanda mèllè-ÿrazèmuxtarèyyÿtè vÿ möstÿqèl dþvlÿt quruculuüu èstèqamÿtèndÿmöhöm layèhÿlÿr hazûrlanmûødû. Bu èølÿrèn nÿ tè -cÿsè kèmè vahèd Proqram-Mÿramnamÿ tÿrtèb olunmuø,mèllè zèyalûlarûmûz vÿtÿnÿ dþndökdÿn sonra èsÿ gèzlèøÿkèldÿ bu proqramûn hÿyata ke÷èrèlmÿsè èstèqamÿtèndÿèølÿr gþrölmÿyÿ baølanmûødû.N.Yusèfbÿylè èlÿ M.ß.Rÿsulzadÿnèn tanûølûüû da odþvrdÿ baølamûø vÿ hÿr èkè zèyalû doüma øÿhÿrlÿrèolan Gÿncÿ vÿ Bakûda sèyasè fèkèrlÿrènèn tÿblèüènÿ baø -la yaraq mèllè döøöncÿlè bötön zèyalûlarû vahèd èdeya ÿt -rafûnda toplaya bèlmèødèlÿr.Fèkrèmèzcÿ, sèyasè Törk÷ölöyön mÿrkÿzlÿrè kèmè Gÿn -cÿ vÿ Bakû øÿhÿrlÿrènèn se÷èlmÿsè gÿlÿcÿkdÿ qurulacaqmöstÿqèl Törk dþvlÿtènèn bu ÿrazèlÿrè ÿhatÿ edÿ cÿyènèehtèmal edèrdè. Möstÿqèl Azÿrbaycan dþvlÿtènèn paytaxtûnûnneft ehtèyatlarû èlÿ zÿngèn olan Bakû ÿtrafûnda ya ra -dûlmasû onu èqtèsadè cÿhÿtdÿn daha da ya nûqlû edÿcÿkdè.Cömhurèyyÿt yaradûldûqdan sonra bö tön sÿy lÿrèn Ba -kûnûn azad edèlmÿsè èstèqamÿtèndÿ sÿ fÿrbÿr edèlmÿsèyenè yaranmûø dþvlÿtèn mþvcudluüu ö÷ön onun nÿ qÿ -dÿr vacèb olduüunu gþstÿrèrdè. Mös tÿqèllèklÿ baülû MèllèØuranûn mÿlum qÿrarû èlÿ Èrÿvanûn ermÿnèlÿrÿ gözÿøtÿgedèlmÿsè dÿ sadÿcÿ gözÿøt ya xud da bÿ zè lÿrènèn èddèaetdèyè kèmè sèyasè sÿhv vÿ hÿt ta «xÿ yanÿt» deyèldè. Mÿq -sÿd, ermÿnèlÿrèn Bakûya èd dèalarûnûn qarøûsûnû almaq vÿonlarû mömkön qÿdÿr uzaq tutmaq èdè. Hÿmèn dþvrdÿBakûdan Osmanlû dþv lÿtènèn sÿr hÿdlÿrènÿ kèmè ÿn uzaqÿrazè èsÿ - elÿ Èrÿ van èdè.Tam ÿmènlèklÿ demÿk olar kè, Èrÿvan øÿhÿrè ya ra -dûlacaq möstÿqèl Azÿrbaycan dþvlÿtènèn sÿrhÿdlÿrènÿdaxèl èdè, sadÿcÿ Bakûdan fÿrqlè olaraq o qÿtè øÿkèldÿtÿlÿb olunmurdu. Halbukè, hÿmèn dþvrdÿ ömumè etnèktÿrkèbènÿ gþrÿ Èrÿvan Bakûdan daha «tÿmèz» Törk øÿ -hÿrè èdè. Fèkrèmèzè yekunlaødûraraq hÿyatlarûnû mèllè dþv -lÿt÷èlèk uürunda möbarèzÿyÿ qurban vermèø gþr kÿmlèzèyalûlarûmûzû Èrÿvanû gözÿøtÿ getdèklÿrènÿ gþrÿ «mèllÿtÿxÿyanÿt»dÿ èttèham edÿnlÿrÿ bèldèrmÿk èstÿrdèk kè,Èrÿvan he÷ vaxt höquqè cÿhÿtdÿn Azÿrbaycanûn tÿr -kèbèndÿ olmamûødûr. Azÿrbaycan Xalq Cömhurèy yÿ tè -nèn Mèllè Øurasû qÿbul etdèyè qÿrarla sadÿcÿ, Azÿr bay -canla Ermÿnèstan arasûnda möbahèsÿlè ÿrazè sa yûlanÈrÿvana olan èddèalarûndan gerè ÷ÿkèlmèødè. n40 ÒÖÐÊ EËÈ / APREL-2009, No:4
Òöðê ÄöíéàñûíäàÍîâðóç áàùàð áàéðàìûÝöëëö Éîëîüëóòàðèõ åëìëÿðè äîêòîðóÁó ýöí Íîâðóç áàùàð áàéðàìû Òöðê Äöíéàñûíûíìÿíÿâè áèðëèéèíÿ øÿðàèò éàðàäà áèëÿí ìèëëè áàéðàìäûð.ßëáÿòòÿ áàùàð áàéðàìûíûí áèðëÿøäèðèúè þçÿëëèéèíè ýþðÿíáÿçè áàøàáÿëà «àëèìëÿð», «äèí àäàìëàðû» îíó ìöõòÿëèôðÿâàéÿòëÿðëÿ áó âÿ éà äèýÿð åòíèê ãðóïà âÿ òÿðèãÿòÿ áàüëàéàðàãèíñàíëàðûí áàéðàìûí ÿñë ìàùèééÿòèíè àíëàìëàðûíàìàíå îëìóøëàð. Àðòûã Ñîâåòëÿð Áèðëèéè äàüûëäûãäàíñîíðà áöòöí õàëãëàð ìèëëè àäÿò-ÿíÿíÿ âÿ ìÿðàñèìëÿðèíèíäèð÷ÿëäèëìÿñè ö÷öí ìöÿééÿí ñÿéëÿð ýþñòÿðìÿéÿ áàøëàäûëàð.Ìÿëóì îëäó êè, Òöðê õàëãëàðûíûí, äåìÿê îëàð êè,ùàìûñû áàùàð áàéðàìûíû áó âÿ éà äèýÿð àäëàð àëòûíäàêå ÷èðìèøëÿð. Ùÿòòà óçóí èëëÿðäÿí áÿðè Íîâðóçóí áþëöúöòåððîð òÿøêèëàòëàðûíûí ÿëèíäÿ ñèéàñè àëÿòÿ ÷åâðèëäèéè, Íîâ -ðóç òîíãàëûíûí ãàðìàãàðûøûãëûüà éîë à÷à áèëÿúÿê áèð«ñèëàù» ñàéûëäûüû Òöðêèéÿíèí þçöíäÿ áåëÿ ÿëÿâè-áåêòàøèëÿðèìàì ßëèíèí äîüóì ýöíö îëàðàã, êöðäëÿð öñéàí ýö -íö îëàðàã (Èðàíäàêû çàëûì ïàäøàùà ãàðøû äóðàí Äÿ ìèð÷èÝàâå — Êàâà ðÿâàéÿòè), Ãàðñ, Èüäûð âÿ äèýÿð áþë ýÿëÿðäÿéàøàéàí Àçÿðáàéúàí Òöðê ëÿðè, Òîðîñ òöðê ìÿí ëÿðè, Òàõ -òà÷û òöðêìÿíëÿð, Úÿ íóá-Øÿðãè Àíàäîëó Òöðê ëÿðè àðàñûíäàáó áàéðàì êå÷è ðèë ìèø äè. Ñÿëúóãëó âÿ çèðè Íèçà ìöë -ìöëê àñòðîíîìëàðà ùà çûðëàòäûüû âÿ Ñóëòàí Ìÿëèêøàùàèòùàô åòäèéè Òÿãâèì-è Úÿëàëè äåéèëÿí Ýöíÿø òÿãâèìèíäÿãÿäèì ÿíÿíÿéÿ óé üóí îëàðàã Íîâðóçó áèðèíúè ýöí êèìèòÿñáèò åòäèðìèø, áóíóíëà âåðýè ñèñòåìèíäÿ äÿ ãàéäàãàíóíéàðàòìûøäû…Ñîíðàëàð Îñìàíëûëàð äà, Øÿðãè âÿ Úÿíóá-ØÿðãèÀíà äîëóäà Àüãîéóíëóëàð äà ùÿìèí ñèñòåìäÿí èñòèôàäÿåòìèøëÿð. Áèð ñþçëÿ, Ñàñàíèëÿð, Àááàñèëÿð, Áþéöê Ñÿë -úóãëóëàð, ìîíãîëëàð, Ñÿôÿâèëÿð, Îñìàíëûëàð, áöòöí Îðòàâÿ Ìÿðêÿçè Àñèéà þëêÿëÿðè áàùàð áàéðàìûíû, éàçûí ýÿëèøèíè,Ýöíÿøèí ÷ûõìàñûíû ãåéä åäèðäèëÿð. Ýöíÿø Ãî÷áöðúöíÿ ýèðÿíäÿ, Îñìàíëû ñàðàéûíäà ùÿêèìáàøûíûíùàçûðëàäûüû âÿ è÷èíÿ ìöøê, ÿíáÿð, áàùàðàòëàð, ÿäâàëàðÒÖÐÊ EËÈ / APREL-2009, No:441
Change language