Türkeli Dergisi 4. sayı - turan-sam

Ýþðöíäöéö êèìè, ì.þ.Û ìèíèëäÿ êàñïè áîéóíóíàäûíà ìöõòÿëèô áþëýÿëÿðäÿ ðàñò ýÿëìÿê îëóð. Òàðèõèãàéíàãëàðäà Äÿðáÿíä, Êàäîð (âÿ éà Äàðéîë), Õÿçÿðèíýöíåéèíäÿ Ýÿäèê êå÷èäëÿðè «Êàñïè ãàïûñû» êèìè âåðèëìèøäèð.Òÿáèè êè, áó êå÷èä ãàïûëàðû êàñïèëÿð éàøàéàíÿðàçèäÿ èäè. È.Ì.Äéàêîíîâ éàçûð êè, áèð ñûðà áîéëàðûíöìóìè «êàñïè» àäû èëÿ âåðèëäèéèíè ýöìàí åòìÿê îëàð.Áåëÿëèêëÿ, Ñòðàáîíóí âåðäèéè áÿëýÿíèí éàíëûø éîçóìó«Áþéöê Àðìåíèéà» õÿðèòÿñèíè áþéöäöá Õÿçÿð ñàùèëèÊàñïè áþëýÿñèíÿ ãÿäÿð óçàäûëìàñûíà ñÿáÿá îëìóøäóð.Ëàêèí Àçÿðáàéúàí òàðèõ÷èëÿðè ùÿëÿ äÿ áó éàíëûøëûüûòåêñòîëîæè øÿðùëÿ òÿêçèá åòìÿìèøëÿð. Ñòðàáîíóí äåéèìèíèéàíëûø éîçàí Ô.Ìÿììÿäîâà äà éàçûð:«Êàñ ïèàíà(Ïàéòàêàðàí) ì.þ. ÛÛ ÿñðäÿ åðìÿíè ÷àðû Û Àðòàøåñ òÿðÿôèíäÿíòóòóëìóø âÿ ì.þ. 55-ÿ ãÿäÿð Àðìåíèéàíûí òÿðêèáèíäÿîëìóøäóð». nÅðìÿíè åëèòàñûíûí åòèðàôëàðû (Û éàçû)Àòàìîüëàí ÌÿììÿäëèprofessorÅðìÿíèñòàí Ðåñïóáëèêàñûíûí âÿ îíóí ùàâàäàðëàðûíûí ÿñàññûç èääèà âÿ òÿëÿáëÿðèíè åðìÿíè àëèìëÿðèíèí,òàðèõ÷èëÿðèíèí, ñèéàñÿò÷èëÿðèíèí âÿ äèí õàäèìëÿðèíèí þçëÿðè äÿ ìöõòÿëèô äþâðëÿðäÿ òÿíãèä âÿ åòèðàô åòìèøëÿð.Áóíó àøàüûäà ñàäàëàíàí åòèðàôëàð, ôèêèð âÿ ìöëàùèçÿëÿð òÿñäèã åäèð. Äöíéà áèðëèéè äÿ áó ñÿòèðëÿðè îõóéàðêÿíéàõøû îëàðäû êè, îíëàðà ìÿùäóä, øÿõñè ïðèçìàäàí äåéèë, öìóìáÿøÿðè íîðìàëàðäàí éàíàøñûí.Bu dþvrdÿ ermÿnèlÿr arasûnda hannèbalèzm (adamÿtè yemÿk) hallarû da olmuødu. Ermÿnè mÿnbÿlÿrènènmÿlumatûna gþrÿ, ermÿnèlÿr soydaølarûnûn ÿtènè, yÿnètÿqrèbÿn 326-408 qram aüûrlûüûnda adam ÿtènè 100dekana satûrdûlar. Ermÿnèlÿr hÿtta adam ÿtènè konservlÿødèrèlmèøhalda da satûrdûlar.Àðìÿíñêèå èñòî÷íèêè î ìîíã... ñ. 27nErmÿnè tarèx÷èlÿrè Sultan Mÿhÿmmÿd Xudabÿn dÿ -nèn 1308-cè èldÿ Sès øÿhÿrènÿ höcumunu, elxanè sÿr -kÿr dÿsènèn Haysumu vÿ onun qardaølarûnû þldörmÿsèfaktûnû øèøèrdÿrÿk ermÿnèlÿrÿ qarøû guya kötlÿvè qûrüûntþrÿdèldèyènè qeyd edèrlÿr.Áàáàÿí Ë.Î. Ñîöèàëüíî-ýêîíîìè÷åñêàÿ ïîëèòè÷åñêàÿèñòîðèÿÀðìåíèè â XÛÛÛ-XÛV âåêàõ. Ì., 1969, ñ. 168.nBu hadèsÿlÿrdÿn bèr ne÷ÿ ÿsr sonra ermÿnè ya zû -÷ûsû bununla ÿlaqÿdar olaraq yazmûødû kè, “hÿqèqè qurtuluødaxèldÿn gÿlmÿlèdèr, ÷önkè bèz daxèlÿn xÿstÿyèk”.Îâàíåñ Òóìàíÿí. Èçáðàííàÿ ïðîçà. Ýðåâàí, 1977, ñ.201.nErmÿnè klerèkal èrtècasûnûn vÿ amerèkalû mèssèonerlÿrènTörkèyÿdÿkè ÿmÿllÿrènè èføa edÿn M.Nalbÿndyan1861-cè èldÿ yazûrdû: “Ermÿnè katolèk ruhanè pastoruQasunyan ÷oxdan bÿrè vèlayÿtlÿrdÿ ermÿnèlÿrÿ fransûzhþkumÿtènèn göclö hèmayÿsènè vermÿyè vÿd edÿrÿkqèyamlar tÿøkèl edèr, hÿm÷ènèn Amerèka mèssèonerlÿrèdÿ cèddè sÿylÿ fÿalèyyÿt gþstÿrèrdèlÿr”.Íàëáàíäÿí Ì. Ñî÷èíåíèÿ. ò. 2, Ì, 1947, ñ. 357.nZeytun ösyanûndan bèr èl sonra, yÿnè 1863-cö èldÿermÿnè tarèx÷èsè Stepan Papazyan yazûrdû kè, Rusèyaermÿnèlÿrè Osmanlû ermÿnèlÿrènèn malèk olduqlarûazad lûüûn dþrddÿ bèrènÿ malèk deyèldèr”, “bèzèm mèllÿ -tèmèz, azadfèkèrlè, xeyèrxah Osmanlû dþvlÿtè tÿrÿfèndÿnèmtèyazlara layèq gþrölmöø, ruslarûn yalan vÿ aldadûcûøÿrtlÿrènÿ qulaq asmamûødûr vÿ bèz xoøbÿxtèk kè, mèllÿtèmèzènbþyök hèssÿsè Osmanlû tÿbÿÿlèyè altûndadûr.Bunun nÿtècÿsèndÿ o tÿhlökÿsèz olacaq vÿ uzun þmörsörÿcÿkdèr”.Ïàïàçÿí Ñ. Ó÷åáíèê íàöèîíàëúíîé èñòîðèè. Êîíñòàíòèíîïîëú,1863.nErmÿnè tarèx÷èsè Mèkaelyan haqlû olaraq belÿ bèrqÿnaÿtÿ gÿlèrdè kè, “orta ÿsrlÿrdÿ sÿlèb÷èlÿrèn èstèla÷ûlûqsèyasÿtè kèmè yenè dþvrdÿ Avropa dþvlÿtlÿrènènsèyasÿtlÿrè dÿ, sÿlèb yöröølÿrè dþvröndÿ papalarûndèplomatèyasû da ermÿnè xalqûna yalnûz bÿdbÿxtlèk vÿèztèrablar gÿtèrmèødèr”.Ìèêàåëÿí Ã.Ã. Èñòîðèÿ Êèëèêèéñãîã…, ñ. 138.64 ÒÖÐÊ EËÈ / APREL-2009, No:4