ASA CREW VOL. 21

INTERVIEW
A Talk with Master:
Assoc. Prof. Vivat Temiyabandha
ASA CREW ได้รับเกียรติเข้าไปพูดคุยกับรองศาสตราจารย์วิวัฒน์เตมียพันธ์ หรือ อาจารย์จิ๋ว
บรมครูท่านหนึ่งของวงวิชาการสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นในบ้านเรา ว่าด้วยเรื่องมรดกทางวัฒนธรรม
และภูมิปัญญาพื้นบ้านของไทย
Text: กฤษณะพล วัฒนวันยู / Kisnaphol Wattanawanyoo
Photo: ชนิภา เต็มพร้อม / Chanipa Temprom
_ด้วยประสบการณ์การสอนหนังสือและการทำวิจัย
อยากให้อาจารย์ช่วยสะท้อนถึงวงการสถาปัตยกรรม
พื้นถิ่นในแง่ที่เป็นมรดกทางวัฒนธรรมหรือภูมิปัญญา
ของไทย
เริ่มว่าชีวิตชาวบ้านเป็นชีวิตที่ไม่ซับซ้อนชาวนาเลี้ยงตัวเอง
พึ่งพาตัวเองได้ สร้างสภาพแวดล้อมเป็นหมู่บ้าน ที่พัก
อาศัยของเขาโดยอาศัยประสบการณ์ที่ได้รับการถ่ายทอด
มาจากบรรพบุรุษ ไม่ใช่อยู่ดีๆ ก็มีความรู้เอง ในสังคม
ยุคนั้นพอเกิดมาแล้วก็ได้เรียนรู้ถึงการดํารงชีวิตเพื่อ​
เอาตัวรอดจากสภาพแวดล้อมและความรู้จากบรรพบุรุษ
ที่ทิ้งไว้ให้ เพราะฉะนั้นเวลาเรารับความรู้หนึ่งมาจาก
บรรพบุรุษเท่ากับเรารับมรดกมา แต่เราไม่รู้ว่าเป็นมรดก​
เราพูดภาษาไทยได้ ทําอาหารไทย แต่ไม่มีสํานึกรับรู้
เราไม่รู้คุณค่าแต่สามารถดํารงอยู่ได้ด้วยความรู้ที่ได้รับมา​
จากบรรพบุรุษ ตั้งแต่ความรู้เรื่องสภาพแวดล้อม ปรับตัว
ให้เข้ากับสภาพแวดล้อม
สมัยก่อนที่เราดํารงชีวิตอยู่ได้นั้นเรายังไม่ได้รับการศึกษา​
แบบสมัยใหม่ การศึกษาแบบสมัยใหม่เข้ามาก็ต่อเมื่อเรา
ติดต่อตะวันตกซึ่งเข้มข้นขึ้นในสมัย ร.5 ที่ปรับเปลี่ยนสู่
ความเป็นสากล ทําให้มีการส่งนักเรียนไปเรียนเมืองนอกกัน​
พอไปเรียนเมืองนอก พื้นฐานความรู้แบบที่เราเคยซึมซับ
ในชีวิตประจําวันเราก็ไม่นับว่าเป็นความรู้ ไปเจอของ
แปลกใหม่อย่างความรู้ทางวิทยาศาสตร์ ก็คิดว่าเป็นความรู้​
ที่มีความสําคัญต่อการเปลี่ยนแปลงทัศนคติ พอกลับมา
เขาก็จึงปรับเปลี่ยนกระบวนการให้การรับความรู้เป็นการ
รับจากตํารา แต่ความรู้ที่มีอยู่เดิมก่อนที่จะมีการศึกษานั้น​
ก็ช่วยให้บรรพบุรุษดํารงชีวิตอยู่ได้ในสภาพแวดล้อม ไม่ใช่​
รับความรู้มาจากบรรพุบุรุษของตนอย่างเดียวนะ แต่มีการ​
ปรับเปลี่ยนให้เหมาะสมกับการดํารงชีวิตของตน คือ
ความรู้ที่ได้รับจากสมาชิกในครอบครัวและหมู่บ้าน ตามพ่อ​
ตามแม่ไป ผู้หญิงเรียนรู้เรื่องการทําครัว การทอผ้า​
การจัดระเบียบของบ้านให้เรียบร้อย ผู้ชายต้องทํางานหนัก​
ลงไร่ไถนา ฤดูกาลเก็บเกี่ยวก็ไปช่วยกันเก็บเกี่ยว เวลา
เก็บเกี่ยวประสบการณ์ที่ตามผู้ใหญ่ไปก็ทําให้เริ่มเห็นสิ่งใด​
เป็นประโยชน์ ความรู้เหล่านี้ถือเป็นมรดกแต่ไม่ได้รับ
การถ่ายทอดอย่างเป็นระบบ ซึ่งเป็นความรู้ที่ฝังลึกและ
ถูกสร้างขึ้นเพื่อให้สังคมดูแลตัวเองให้ได้พอมีประสบการณ์​
ขึ้นมาเราก็สามารถพลิกผันได้ อย่างไรก็ตาม ความรู้เดิมนี้​
ก็จําเป็นต้องถูกปรับให้เข้ากับความรู้สมัยใหม่ เช่น​
วิทยาศาสตร์ เพื่อเข้าสู่ระบบอุตสาหกรรม เพราะความรู้
ของเราเป็นความรู้ทางเกษตรกรรม ความรู้เพื่อการดํารงชีพ​
แต่ที่ผ่านมาเราไม่นับว่ามันเป็นความรู้ เช่น ชาวนา ซึ่ง
เขาเลี้ยงเรานะ เขาเข้าโรงเรียนหรือเปล่า แต่ทําไมเขา​
รู้ว่าเมื่อไหร่ควรจะไถนา ควรจะฝึกให้ควายไถนาอย่างไร
จะพยากรณ์ฤดูกาลอย่างไรว่าเมื่อไหร่ฝนจะมา เข้าใจ​
สิ่งแวดล้อมที่อยู่ใกล้ตัว หาทรัพยากรธรรมชาติที่เป็น
ประโยชน์มาช่วยในการดํารงชีพโดยตรง
แต่ความรู้ทางวิทยาศาสตร์เป็นความรู้ที่เปลี่ยนสถานะ
ของสังคมจากระบบเกษตรกรรมสู่ระบบอุตสาหกรรม
มันก็เป็นอาชีพแต่เป็นอาชีพจากภายนอกที่สังคมไทยรับ
เอามา มันจึงเป็นคนละความรู้กัน ผู้ที่ไปเรียนเมืองนอก
มา กลับมาเขาก็มาวางหลักสูตร ต้องเรียนเรขาคณิต
พีชคณิต ตรีโกณ ต้องเรียนภาษา ถามว่าความรู้พวกนี้
เรียนไปแล้วเราเอากลับมาดํารงชีวิตแบบชาวบ้านได้ไหม
มันดํารงอยู่ไม่ได้ ฉะนั้นเราควรต้องรู้จักนําเอาความรู้
แบบสมัยใหม่มาปรับเปลี่ยนการดํารงชีพ เพื่อเปลี่ยน
สถานภาพของความรู้แบบบรรพบุรุษมาเป็นความรู้สากล
ASA CREW 21 18 19
Refocus Heritage