STRAHOTE NDH - Centar za prirodnjacke studije

Nastavljeni su poku{aji da se do|e do nekog kompromisa
izme|u Srba i Hrvata. Tek uo~i Drugog svetskog rata, 1939.
godine, do{lo je kona~no do nagodbe (takozvani “Sporazum
Cvetkovi}-Ma~ek”, potpisan 20. augusta 1939.) koja je delimi~no
trebala zadovoljiti hrvat ske zahteve. Osnovana je “Banovina
Hrvatska” u kojoj je Hrvatima data dalekose`na autonomija.
Osim toga, hrvatski predstavnici u{li su u jugoslovensku vladu.
Vo|a Hrvatske selja~ke stranke (koja je u`ivala potporu ve}ine
Hrvata), dr Vlatko Ma~ek, imenovan je podpredsednikom vlade.
Ipak, dugogodi{nja o~ekivanja Hrvata nisu se ispunila. Tako,
{to se ti~e oporezivanja seljaka, ni{ta se nije promenilo. Taj, sada
“samo s talni” bud`et je, u prvom redu, trebao snositi tro{kove
“naduvanog” ~inovni~kog aparata te nove Banovine. Javni radovi
su se morali obustaviti. Prehrambeno stanje u poljoprivredno
pasivnim krajevima se zao{trilo. Unutar same Selja~ke stranke,
izme|u raznih grupacija, vodila se borba za polo`aje i vlast u
stranci i u javnom `ivotu. Kao posledica toga, vlasti su iz dana u
dan gubile na autoritetu.
To stanje i{lo je u prilog ekstremnim grupama. Mnogi Hrvati
su se sada protivili tom sporazumu i `eleli potpuno otcepljenje od
Jugosla vije i potpunu samostalnost Hrvatske. Protivnici “sporazuma”
su, u prvom redu, bili frankovci. Oni su sada znali iskoristiti
novi re`im (iako su mu se protivili), da bi stekli va`ne upravne
polo`aje i tako “pri premi ti teren” za idu}u fazu: uspostavljenje
Nezavisne Dr`ave Hrvat ske s Paveli}em i njegovim usta{ama na
~elu. Ali, to sami nikada ne bi postigli, da im to nije omogu}ila
nema~ka okupacija Jugoslavije. (Primer. Brat onog Begovi}a, koji
je bio upleten u poku{aj atentata na kralja i koji je osu|en i
obe{en (cela porodica bila je poznata kao ekstremisti~ka i bila je
pod stalnim nadzorom jugoslovenske policije), postao je direktor
`eleznica za celu Hrvatsku. Pre uspostave Banovine Hrvatske ne
bi ga jugoslovenska `eleznica zaposlila ~ak ni kao skretni~ara.
Begovi}i su `iveli u Virovitici, zato mi je slu~aj poznat.)
Razo~aranje {irokih krugova u Hrvatskoj spretno je iskoristila
i ilegalna Komunisti~ka partija, za osnivanje organizatorske platforme,
jo{ pre pada Jugoslavije, koja joj je kasnije poslu`ila kao
odsko~na daska za Narodnooslobodila~ki pokret.
31