STRAHOTE NDH - Centar za prirodnjacke studije

Stav prema dr`avi, tada Kraljevini Jugoslaviji, bio je raznolik.
Ve}ina je bila lojalna, na kraju, Jevrejima je dobro i{lo. Ali, bilo
je i “vatrenih” Hrvata koji su se protivili jugoslovenskom re`imu.
Bilo je me|u Jevrejima ne{to komunista koje je vlast nemilosrdno
proganjala. Me|u istaknutima – Mo{e Pijade – beogradski
slikar, koji je mnogo godina proveo u jugoslovenskim tamnicama.
On je kasnije postao Titu desna ruka. Bio je ideolog Komu nis -
ti~ke partije Jugos lavije. Pratio je Tita za celo vreme Narodno -
oslobodila~kog rata i posle rata.
Mali broj Jevreja je bio u dr`avnoj slu`bi. Oni nisu bili naro~ito
`eljeni, a i sami Jevreji se nisu “gurali”, jer su plate bile vrlo niske.
Jo{ manje ih je privla~ila vojska. Na{ao bi se tu i tamo koji mladi
lekar.
Nasuprot tome, broj rezervnih oficira bio je naro~ito veliki. U
sklopu obavezne vojne slu`be, svi oni s maturom, a takvih nije
falilo me|u Jevrejima, bili su poslani u oficirsku {kolu. Naravno,
nisu svi postali oficiri, a mnogi to nisu ni `eleli.
Vera je bila praktikovana, ali samo mali deo hrvatskih Jevreja
mo`e se nazvati strogo religioznim. I onda ih treba svrstati me|u
napredne, tzv. neologuei, a nikako u ortodoksne. Iako je postojala,
na primer u Zagrebu, mala grupa takvih, a verovatno i
drugde.
U svakom mestu, gde je bila znatnija op{tina, sagra|en je
hram. U Zagrebu je bio veliki, rasko{an hram, koji se nalazio u
centru grada. Usta{e su hram poru{ile do temelja.
Do sada je bilo, uglavnom, re~i o „hrvatskim Jevrejima“. Ali, u
Nezavisnu Dr`avu Hrvatsku bila je uklju~ena i pokrajina Bosna i
Hercegovina. I tu su `iveli brojni Jevreji. Njihova pro{lost potpuno
se razlikuje od pro{losti drugih evropskih Jevreja.
Nakon {to su bili proterani s Iberijskog poluostrva, krajem 15.
veka, mnogi od njih su na{li skloni{te u Otomanskom carstvu.
Sredi nom 16. veka zapo~elo je naseljavanje Jevreja iz drugih delova
Otomanskog carstva, u provinciju Bosnu. Njihov je dru{tvenopoliti~ki
polo`aj bio sli~an onome drugih „nemuslimana“ u
Otomanskom carstvu. Jevreji su u`ivali versku autonomiju, {to je
zna~ilo da je Jevrejima bilo dozvoljeno osnivanje i upravljanje
verskim op{tinama, gradnja hramova, verskih {kola, biranje rabi-
48