21.04.2013 Views

Els mapes del territori de Catalunya durant dos-cents anys, 1600-1800

Els mapes del territori de Catalunya durant dos-cents anys, 1600-1800

Els mapes del territori de Catalunya durant dos-cents anys, 1600-1800

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

teriores. Citaremos sólo las que correspon<strong>de</strong>n a ediciones incunables:<br />

– Vicenza, 1475 (no contiene mapas).<br />

– Bolonia, 1477.<br />

– Roma, 1478.<br />

– Florencia, 1482 (la que es objeto <strong>de</strong> este comentario).<br />

– Ulm, 1482.<br />

– Roma, 1490.<br />

Pero en los mapas correspondientes <strong>de</strong> la península Ibérica<br />

<strong>de</strong> estas otras ediciones no consta la referencia concreta <strong><strong>de</strong>l</strong> topónimo<br />

referido al Principado <strong>de</strong> Cataluña.<br />

Cataluña <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los mapas parciales <strong>de</strong> la península Ibérica<br />

La presencia <strong><strong>de</strong>l</strong> <strong>territori</strong>o catalán compartido con los <strong>territori</strong>os<br />

vecinos representa el paso inmediatamente anterior a la<br />

publicación <strong>de</strong> mapas <strong><strong>de</strong>l</strong> Principado individualiza<strong>dos</strong>.<br />

La primera noticia que tenemos <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong> mapas correspon<strong>de</strong><br />

al que se publicó en el atlas <strong>de</strong> Johannes Metellus titulado<br />

Hispania tabulis aeneis expressa..., en el año 1595, y <strong><strong>de</strong>l</strong><br />

que se conserva un ejemplar, quizá único en el estado español,<br />

en la Biblioteca <strong>de</strong> <strong>Catalunya</strong> (E4-IX-10).<br />

El atlas está formado por 10 mapas <strong>de</strong> pequeño formato,<br />

i<strong>de</strong>ntifica<strong>dos</strong> por las letras A-I. El primero correspon<strong>de</strong> a una<br />

imagen <strong>de</strong> la península Ibérica claramente inspirada en la versión<br />

que Ortelius publicó en el Theatrum Orbis Terrarum. La<br />

lámina i<strong>de</strong>ntificada por la letra I correspon<strong>de</strong> al mapa titulado<br />

Aragonia et Catalonia. Aragón y Cataluña (14,5 x 21 cm).<br />

Para nosotros representa la primera imagen <strong>de</strong> Cataluña<br />

compartida con un <strong>territori</strong>o vecino; en este caso, Aragón. Des<strong>de</strong><br />

el punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong> su contenido, aporta pocas variaciones respecto<br />

a la lámina A <strong>de</strong> este atlas, <strong>de</strong>dicada a la península Ibérica,<br />

que, como ya se ha mencionado, tiene una estrecha relación con<br />

la versión orteliana.<br />

Con todo, el hecho <strong>de</strong> que se pueda datar a finales <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo<br />

XVI permite incluirlo entre estos documentos previos a la aparición<br />

<strong>de</strong> las plantas individualizadas <strong><strong>de</strong>l</strong> Principado elaboradas<br />

ya con unos resulta<strong>dos</strong> mucho más satisfactorios. 6<br />

Mapas <strong><strong>de</strong>l</strong> Principado <strong>de</strong> Cataluña. Generalida<strong>de</strong>s y selección<br />

comentada<br />

Esta exposición consta <strong>de</strong> 64 mapas <strong><strong>de</strong>l</strong> Principado <strong>de</strong> Cataluña,<br />

to<strong>dos</strong> ellos reproduci<strong>dos</strong> en el catálogo, <strong>de</strong> una calidad muy aceptable<br />

y acompaña<strong>dos</strong> <strong>de</strong> la máxima información cartobibliográfica<br />

que nos ha sido posible obtener.<br />

No po<strong>de</strong>mos <strong>de</strong>dicar un comentario individual a cada mapa.<br />

Nos hemos limitado a estudiar con una cierta profundidad el<br />

que figura en el primer lugar <strong>de</strong> la muestra, por el motivo <strong>de</strong><br />

que to<strong>dos</strong> los indicios nos llevan a pensar que pueda tratarse<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> primer mapa <strong>de</strong> Cataluña impreso y conocido. Este estudio<br />

viene a continuación <strong>de</strong> este texto general introductorio.<br />

199<br />

Aun así, antes <strong>de</strong> entrar en el tema <strong>de</strong> unas conclusiones<br />

generales sobre la valoración y el papel <strong>de</strong> los mapas <strong>de</strong> Cataluña<br />

en el contexto europeo <strong><strong>de</strong>l</strong> momento, <strong>de</strong>dicaremos unas pocas<br />

líneas a comentar unos cuantos <strong>de</strong> ellos que por sus características<br />

merecen que la <strong>de</strong>scripción cartobibliográfica sea completada<br />

con unas breves observaciones individualizadas. Son un<br />

total <strong>de</strong> cinco, cifra que representa sólo un 7% largo <strong><strong>de</strong>l</strong> total.<br />

Naturalmente, como cualquier otra selección, es casi imposible<br />

que no tenga una cierta <strong>dos</strong>is <strong>de</strong> subjetividad; ello, en todo caso,<br />

sería per omisión, nunca por inclusión poco fundamentada. Los<br />

motivos <strong>de</strong> la selección han sido varia<strong>dos</strong>: por su condición <strong>de</strong><br />

ejemplar único conocido (caso <strong><strong>de</strong>l</strong> núm. 1), por razones históricas,<br />

por la forma <strong>de</strong> tratar su temática, o por otros motivos que<br />

en cada caso se van explicitando. El or<strong>de</strong>n interno <strong>de</strong> esta selección<br />

se basa en la fecha <strong>de</strong> publicación <strong><strong>de</strong>l</strong> mapa.<br />

1. La primera pieza seleccionada, datada en el año 1643, correspon<strong>de</strong><br />

a una versión chapucera mezcla <strong>de</strong> <strong>dos</strong> mapas publica<strong>dos</strong><br />

anteriormente, a principios <strong><strong>de</strong>l</strong> siglo: el mapa <strong>de</strong> Vrients<br />

<strong>de</strong> 1602-1605, a pesar <strong>de</strong> que según su autor, José Pellicer <strong>de</strong><br />

Ossau y Salas-Tovar, cronista mayor <strong><strong>de</strong>l</strong> rey Felipe IV <strong>de</strong> Castilla,<br />

se basó en la planta <strong>de</strong> Cataluña <strong>de</strong> Mercator publicada en<br />

1611. Por la fecha <strong>de</strong> publicación se ve que correspon<strong>de</strong> al perío -<br />

do <strong>de</strong> la Guerra <strong>de</strong> los Segadores, que se había iniciado en el<br />

año 1640. Correspon<strong>de</strong> a la lámina número 14 <strong><strong>de</strong>l</strong> catálogo.<br />

Sólo hay que ver la ornamentación <strong>de</strong> la cartela <strong><strong>de</strong>l</strong> título,<br />

que es exactamente igual que la que aparece en el mapa <strong>de</strong><br />

Vrients, colocada también en el mismo lugar, y la ornamentación<br />

y posición <strong>de</strong> la segunda cartela, que también coinci<strong>de</strong><br />

en su posición, aunque en este caso el texto interior ha sido<br />

substituido por el texto erróneo <strong>de</strong> Pellicer y Tovar relativo<br />

al mapa <strong>de</strong> Mercator. Asimismo, en esta versión, la toponimia<br />

se resiente, y mucho, respecto a la <strong>de</strong> los <strong>dos</strong> mapas menciona<strong>dos</strong>.<br />

7<br />

No se pue<strong>de</strong> excluir la posibilidad <strong>de</strong> que este mapa formara<br />

parte <strong>de</strong> la ilustración <strong>de</strong> un libro no i<strong>de</strong>ntificado, que habría<br />

sido encargado por el rey Felipe IV a su cronista mayor con<br />

motivo <strong>de</strong> la Guerra <strong>de</strong> Secesión que tenía lugar en Cataluña<br />

en aquellas fechas.<br />

Palau i Dulcet califica al autor como “conreador <strong>de</strong> la historiografia<br />

apòcrifa” y como “hombre <strong>de</strong> tan extensa erudición<br />

como corto <strong>de</strong> escrúpulos...”. 8<br />

Pese a estas circunstancias negativas, ha sido seleccionado<br />

para formar parte <strong>de</strong> esta corta selección. Eliminada su calidad<br />

científica, pasemos a examinar los motivos: <strong>de</strong> acuerdo<br />

con los conocimientos actuales, se trataría <strong>de</strong> la primera planta<br />

<strong><strong>de</strong>l</strong> Principado impresa en España, y <strong>de</strong> la que conocemos<br />

tan sólo <strong>dos</strong> ejemplares. Uno está incluido en un manuscrito<br />

<strong>de</strong> la Biblioteca <strong>de</strong> Palacio (Madrid), titulado Apuntamiento<br />

<strong>de</strong> las guerras entre España y Francia [1636-1647] en Italia<br />

y Cataluña (Mss. II-1113, núm. II). 9 El otro ejemplar, suelto,<br />

pertenece a una colección privada <strong>de</strong> Barcelona.<br />

6. GASSET I ARGEMÍ, JOSEP: “<strong>Els</strong> primers <strong>mapes</strong> impresos <strong>de</strong> <strong>Catalunya</strong>-Aragó”, Treballs <strong>de</strong> la Societat Catalana <strong>de</strong> Geografia, 35, 1993, pág. 41-60.<br />

7. BARELLA, ALBERT: “El primer mapa <strong>de</strong> <strong>Catalunya</strong> imprès a Espanya en el segle XVII”, Cicle <strong>de</strong> conferències presentat amb motiu <strong><strong>de</strong>l</strong> Symposium IMCOS. Barcelona,<br />

3, 4 i 5 d’octubre <strong>de</strong> 1986, 1986, pág. 9-16.<br />

8. PALAU Y DULCET, ANTONIO: Manual <strong><strong>de</strong>l</strong> librero hispanoamericano. 2a edición, vol. XII, 1959, pág. 426.<br />

9. De Mercator a Blaeu: Espanya i l’edat d’or <strong>de</strong> la cartografia a les disset províncies <strong><strong>de</strong>l</strong>s Països Baixos. FERNANDO BOUZA (ed.). Madrid: Fundación Carlos <strong>de</strong> Amberes;<br />

Barcelona: Institut Cartogràfic <strong>de</strong> <strong>Catalunya</strong>, 1996, pág. 149.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!