Libellen in de Wellemeersen - Natuurpunt

2. Een lifetrap voor libellen !
Dat libellen zich over aanzienlijke afstanden kunnen verplaatsen blijkt
duidelijk uit het tempo waarin vrijwel alle libellen nieuwe biotopen berei-
ken.
Bij libellen maakt men het onderscheid tussen zwerf- en trekgedrag.
Bij trek, in tegenstelling tot bij zwerven is doorgaans sprake van een dui-
delijke richting. Heel wat dieren op het noordelijke halfrond (trekvogels,
dagvlinders, nachtvlinders en zweefvliegen) trekken in het voorjaar
naar het noorden en in de herfst naar het zuiden.
Bij onze inheemse libellen is vooral de herfsttrek naar het zuiden bekend
van de Bruinrode heidelibel (Sympetrum striolatum).
Vermoedelijk kunnen de meeste libellensoorten zich verplaatsen over af-
standen van tientallen kilometer of meer. Verscheidene factoren kunnen
hierbij een rol spelen.
Zo kunnen juveniele imago’s door een krachtige wind passief afdrijven. Bruinode heidelibel - Sympetrum striolatum – Foto Henk Wallays
Geslachtsrijpe dieren kunnen actief op zoek zijn naar een territorium of een geschikte eiafzetplaats.
Dit actief zwerven kan ook onderdeel zijn van een overlevingsstrategie. Soorten van tijdelijke biotopen zoals de Zwervende heidelibel
(Sympetrum fonscolombii) kunnen bijvoorbeeld na het uitsluipen over honderden kilometers uitzwermen. Een ander voorbeeld hier-
van is de Zadellibel (Hemianax ephigger) die op deze manier spectaculaire afstanden kan afleggen.
Soms kan zwerven massale vormen aannemen. Vroeger werden regelmatig zwermen van miljoenen exemplaren van de Viervlek
(Libellula qaudrimaculata) waargenomen. Dergelijke vluchten hebben mogelijk te maken met een inwendige parasiet, die de libellen
stimuleert om te zwermen en zich op deze manier te verspreiden.
Tijdens hun zwerftochten volgen libellen aanwezige landschapselementen. Rivieren en andere grote waterlopen in het algemeen,
maar ook artificiële, door de mens gecreëerde opvallende lijnvormige bakens in het landschap.
De Dender in het oosten, de autosnelweg E40 in het noorden, de steile spoorwegbermen in het westen, zuidwesten en het zuiden, al
deze grenzen van de Wellemeersen doen dienst als artificiële routes voor de verspreiding van libellen.
Een andere mogelijke wijze om een gebied te bereiken is dan weer meer accidenteel, door onder andere mee te reizen met een boot,
trein of een ander motorvoertuig, die het dier ver wegbrengt van zijn oorspronkelijk leefgebied. Deze individuen zien waarschijnlijk de
kans schoon om hun “transportmiddel” te verlaten wanneer de trein bijv. stilstaat aan een signaal of er zich file voordoet op de E40.
Het hele lagergelegen gebied tussen de grenzen fungeert vervolgens als het ware als een lifetrap voor om het even welke zwervende
libel. Eens “gevangen” in de kleikom vindt zij een veelheid aan habitats, allen op hoogstens een paar honderd meter van de Dender
gelegen.
Beide seksen moeten dan ook de soortspecifieke habitat kunnen herkennen. Wijfjes zullen zich in hoge mate laten beïnvloeden door
de overlevingskans van eieren en larven. Voor mannetjes is de omgeving van deze plaats ideaal om geslachtsrijpe vrouwtjes aan te
treffen. Er wordt verondersteld dat libellen stapsgewijs visueel kiezen tijdens de vlucht. De keuze berust waarschijnlijk op een reeks
van aangeboren habitatpreferenties en zoekpatronen. Op een hoogte van vijf tot twintig meter kunnen libellen waarschijnlijk verschil-
lende habitattypen in het landschap onderscheiden. Een grote rol speelt de weerkaatsing van gepolariseerd licht op grote of kleinere
wateroppervlakken. De vorm van deze schittering en de mate waarin deze is geschakeerd door vegetatie of stroming geven een aan -
wijzing omtrent de geschiktheid van een habitat. Komt een habitat overeen met het zoekbeeld wordt er op een lagere hoogte verder
gezocht naar de juiste microhabitat.
Een deel van de waargenomen libellen in het gebied zullen dus zeker zwervende individuen zijn, hetzij alleen zwervend of in aantal.
Zij vormen voor de waarnemer een mooie aanvulling van de toch al rijke libellenfauna van het gebied.
Potentiële verspreidingsroutes voor zwervende libellen : links de rivier de Dender, in het midden de taluds van de E40 autosnelweg, rechts de spoorlijnen.
8
Een lifetrap voor libellen!