Libellen in de Wellemeersen - Natuurpunt

Erythromma viridulum (Charpentier, 1840)
Kleine roodoogjuffer
Biotoop
De Kleine roodoogjuffer komt voor bij allerlei voedselrijke, stilstaan-
de of langzaamstromende wateren, waaronder sloten, plassen,
vennen, oude rivierarmen en kleiputten.
Van belang is de aanwezigheid van fijnbladige waterplanten als
Gedoornd hoornblad (Ceratophyllum demersum), en in mindere
mate van planten met grote drijvende bladeren als Gele plomp
(Nuphar lutea) of fonteinkruiden (Potamogeton sp.). In vergelijking
met de Grote roodoogjuffer heeft deze soort een minder uitgespro-
ken biotoopvoorkeur. Zij neemt zelfs genoegen met een algentapijt
en komt zelfs voor bij vennen met drijvend veenmos (Sphagnum
sp.). Zelfs bij sloten met een kroosbedekking van meer dan 75 %
werd de soort waargenomen. Vaak is ze ook als één van de
eerste soorten te vinden aan nieuwe ondiepe, zonnige plasjes,
grachten en kleiputten.
Imago’s
Jonge imago’s verwijderen zich soms ver van het water en brengen
de nacht door in gemengde groepen. Het voortplantingsgedrag
lijkt op dat van de Grote roodoogjuffer. De mannetjes vliegen
laag over het water en gebruiken algenflab en drijvende bladeren
om op te rusten. Zij komen weinig bij de oever. Meestal worden
de eieren in tandem afgezet. Het mannetje klampt zich vast aan
het substraat terwijl het vrouwtje onder de waterspiegel afdaalt. De
eieren worden afgezet op waterplanten met drijvende bladeren
zoals Gele plomp (Nuphar lutea), Witte waterlelie (Nymphaea alba)
en Kikkerbeet (Hydrocharis morsus-ranae) maar ook op ondergedoken
planten als fonteinkruiden (Potamogeton sp.), Vederkruid
(Myriophyllum sp.), Hoornblad (Ceratophyllum sp.), Waterpest
(Elodea sp.) en draadalgen en bij uitzondering ook oeverplanten
als Riet (Phragmites australis) en Knolrus (Juncus bulbosus).
Biotoop van de larven
De larven leven tussen de ondergedoken vegetatie, zoals de sterk
vertakte bladeren van Gedoornd hoornblad (Ceratophyllum demer-
sum), waar ze beschut zijn tegen predatie door vissen.
De larven floreren in warme zomers, strenge winters blijken daar-
entegen zeer nadelig voor de overleving van de larven en kan zelfs
leiden tot het verdwijnen van populaties. Het uitsluipen vindt vaak
plaats op drijvende bladeren van Waterlelie of Gele plomp. De
larven overwinteren vermoedelijk eenmaal, maar mogelijk soms
tweemaal.
Mannetje Kleine roodoogjuffer - Foto Henk Wallays
Vliegtijd
De hoofdvliegtijd van de Kleine roodoogjuffer loopt van half juni tot
en met half september, met een piek van eind juli tot half augustus.
Zij vliegt dus over het algemeen iets later dan de nauwverwante
Grote roodoogjuffer (Erythromma najas).
Verbreidingsvermogen
Vanaf het begin van de jaren ‘80 kende deze soort een sterke toe-
name, ook in de ons omringende landen, daarmee blijk gevend
van een uitstekend kolonisatievermogen.
In Nederland verspreidde de soort zich vanaf 1995 op drie jaar tijd
over alle Waddeneilanden.
Gekende waarnemingen voor 1996
Erythromma viridulum ontbrak tijdens de observatieperiode van
DUMONT en werd in 1974 voor het eerst waargenomen in de
Wellemeersen (VAN NOORDWIJK 1978). Gezien deze soort vrijwel
hetzelfde biotoop bewoonde als Erythromma najas had dit een
weerslag op de vliegtijd van deze soort, die tijdens het ontbreken
van viridulum tot eind augustus rondvloog in redelijke aantallen.
Waarnemingen in de periode 1996-2007
De Kleine roodoogjuffer werd over de gehele observatieperiode
waargenomen. Sedert 2005 is er echter een duidelijke stijging in
de aantallen vast te stellen. Dit heeft vermoedelijk te maken met
de iets zachtere weersomstandigheden zowel in de zomer als ‘s
winters. Deze soort is de laatste jaren dus de algemeenste van de
twee voorkomende soorten roodoogjuffers binnen de Wellemeer-
sen en is vooral aan de Kleine Zavelput in zeer grote aantallen aan
te treffen (tot 500 en meer!). Voorlopig lijkt dit geen weerslag te
hebben op populatiegrootte van Erythromma najas, vermoedelijk
door de verschillende ontwikkelingscycli van de larven en de
gescheiden vliegtijd. De vliegtijd van Erythromma viridulum kent
in de Wellemeersen een piek tussen midden juli en het eerste
decade van augustus.
Bescherming
Voorlopig lijkt de toekomst van deze “nieuwkomer” als gevolg van
een warmer klimaat en de tolerantie voor voedselrijke omstandig-
heden verzekerd (WASSCHER & VAN TOL 1993). Het is de vraag hoe
de soort reageert op minder gunstige omstandigheden (koudere
zomers, strenge winters).
Besluit
De Kleine roodoogjuffer kende sinds zijn intrede in het gebied,
ergens tussen 1969 en 1974 een gestage toename, vermoedelijk
door het warmere klimaat en de tolerantie voor meer voedselrijke
omstandigheden. De intrede had tevens een weerslag op de
vliegtijd van de nauwverwante Erythromma najas, die bij het
ontbreken van viridulum zijn vliegperiode tot eind augustus
uitspande, daar waar deze nu strikt gescheiden zijn. Sinds 2005 is
viridulum de algemeenste van de twee soorten roodoogjuffers.
Deze sterke toename lijkt voorlopig geen weerslag te hebben op
de populatiegrootte van Erythromma najas.
42
Erythromma viridulum