Libellen in de Wellemeersen - Natuurpunt

Coenagrion pulchellum (Vander Linden, 1825)
Variabele waterjuffer
Biotoop
Een soort van meer of minder voedselrijke stilstaande wateren en
laagveenplassen, gekenmerkt door een goed ontwikkelde en
structuurrijke water- en oeverplantenvegetatie van zowel drijvende
als ondergedoken waterplanten en vrij helder water.
Sterk verlande wateren waar geen open wateroppervlak meer
zichtbaar is, met kroos dichtgegroeide sloten en wateren met een
homogene rietkraag worden gemeden.
In laagveenmoerassen duidt het voorkomen van de soort op een
redelijke waterkwaliteit. Aan vennen kan de soort ook voorkomen
maar dan steeds in kleine aantallen.
Imago’s
Jonge imago’s houden zich vooral op in hogere grasvegetaties en
riet. Geslachtsrijpe mannetjes zijn bij het water te vinden en zijn
niet territoriaal. Zij wachten tot er een vrouwtje verschijnt. De
paring duurt ongeveer een kwartier. De vrouwtjes zetten de eieren
meestal af in tandem met het mannetje. Soms verdwijnt de
tandem geheel onder water, wat een half uur kan duren.
De eieren worden afgezet in de onderzijde van levende drijvende
waterplanten als Gele plomp (Nuphar lutea), Witte waterlelie
(Nymphaea alba), Kikkerbeet (Hydrocharis morsus-ranae) en
Fonteinkruiden (Potamogeton spp.).
Eiafzettende tandems trekken andere tandems aan, waardoor
groepen ontstaan. Dit gedrag verlaagt mogelijk de individuele kans
op predatie door vissen of kikkers.
Biotoop van de larven
De larven leven tussen water- en oeverplanten en in modderige
bodems. Volgroeide larven zijn in het voorjaar tussen drijvende af-
gestorven delen van waterplanten te vinden.
De levenscyclus duurt gewoonlijk één jaar, soms twee.
Vliegtijd
Van eind april tot eind augustus met een hoofdvliegtijd tussen be-
gin mei en begin juli.
Verbreidingsvermogen
Recente waarnemingen in Nederland laten vermoeden dat de Va-
Mannetje Variabele waterjuffer - Foto Eelke Schoppers
riabele waterjuffer zich goed kan verbreiden.
Gekende waarnemingen voor 1996
DUMONT stelde voor het eerst de aanwezigheid van de Variabele
waterjuffer vast in 1960. Tot dan was Coenagrion puella zeer
algemeen aan ieder type water. De intrede van pulchellum had
echter een aanzienlijke afname van individuen van puella tot
gevolg aan de Zavelputten. Coenagrion pulchellum was daar
opeens zeer algemeen in mei en juni, terwijl de gereduceerde
populatie van puella zich voortplantte in juli en augustus. Aan de
bomputten bleef puella zeer algemeen. Tijdens het bezoek van
VAN NOORDWIJK aan de Zavelputten (in 1974) bleek het
evenwicht opnieuw hersteld, en vlogen beide soorten in gelijke
aantallen in min of meer dezelfde periode.
Waarnemingen in de periode 1996-2007
Coenagrion pulchellum blijkt volledig van zijn vroegere vliegplaat-
sen verdwenen. Op 5 en 7 mei 2000 werden aan en in de omge-
ving van WMD69 ( privé-vijver) enkele juffers gevangen die met
zekerheid gedetermineerd werden als vrouwtjes Coenagrion
pulchellum. Er werden echter toen geen bijbehorende mannetjes
gevonden, wel waren mannetjes van Coenagrion puella in groot
aantal aanwezig. Deze vijver is een van de jongste qua leeftijd in
het gebied (uitgegraven in 1975) en is anno 2009 nog steeds privéeigendom.
Herbezoek in de daaropvolgende jaren leverde echter
niets meer op.
Tussen 19 en 24 mei 2004 werden verspreid over het gebied zowel
mannetjes als vrouwtjes in kleine aantallen aangetroffen.
Bescherming
De Variabele waterjuffer heeft te lijden onder biotoopvernietiging
door vermesting (toenemende troebelheid), ontwatering en omzetting
van laagveenplassen in vooral visvijvers. De soort is dan ook
gebaat bij de bescherming van vegetatierijke, eutrofe plassen en
het tegengaan van bemesting en van omzetting naar visvijvers.
Een gevarieerde oevervegetatie is van belang. In het maaibeheer
kan hiermee rekening gehouden worden door gefaseerd te maaien
en altijd stroken oeverplanten te laten staan.
Besluit
Het staat vast dat de Coenagrion pulchellum van haar vroegere
vliegplaatsen is verdwenen mogelijk door competitie met andere
juffers (Coenagrion puella in de eerste plaats) of door de
verandering in het biotoop. De soort heeft met name te lijden
onder biotoopvernietiging door toenemende vermesting (troe-
belheid), ontwatering en omzetting van laagveenplassen in vooral
visvijvers. De zavelputten waar de soort voorkwam werden in de
jaren volgend op Dumonts’ onderzoek vrij intensief bevist door
lokale vissers en vissersclubs.
Vermoedelijk waren de aangetroffen specimen in 2000 en 2004
zwervende dieren op zoek naar geschikt biotoop. Opvallend is dat
het telkens ging om waarnemingen vroeg in het jaar, vermoedelijk
van dieren die elders (in de nabijheid) na het uitkomen uitzwierven.
36
Coenagrion pulchellum