Integrale Tekst - Onderwijsraad

dat onderwijsvernieuwing, schoolontwikkeling en personeelsbeleid op schoolniveau in
balans zijn. Het in deze nota geschetste beeld heeft ook consequenties voor een nieuwe
kwalificatiestructuur. De nota bevat aanzetten daartoe.
2.1.4 Van lerarenoverschot naar lerarentekort?
Was er in de jaren tachtig sprake van een overschot aan leraren en van een ontmoedigingsbeleid
van overheidswege, in het afgelopen decennium is het steeds duidelijker
geworden dat het Nederlandse onderwijs afstevent op een (structureel) tekort aan
leraren. De laatste arbeidsmarktraming (Ecorys-NEI, 2003) bevestigt het beeld dat het
lerarentekort de komende jaren naar verwachting zal blijven bestaan.
De onderwijsarbeidsmarkt kenmerkte zich tot voor kort door haar gesloten karakter. De
mobiliteit tussen de onderwijssector en andere arbeidsmarkt sectoren is gering. Pogingen
de aantrekkelijkheid van het lerarenberoep te vergroten, hebben tot op heden onvoldoende
succes gehad. Wel zijn er trajecten opgezet voor zogeheten zij-instromers, die
een alternatieve route naar het leraarschap mogelijk maken. De eerste ervaringen met de
leraren die aldus het onderwijs instromen (via de Interim-wet zij-instroom leraren primair
en voortgezet onderwijs) zijn positief, zij het dat in de implementatie nog veel moet
verbeteren (Inspectie van het Onderwijs, 2003a).
De (on)aantrekkelijkheid van het beroep heeft ook te maken met het beeld dat de publieke
sector oproept: weinig dynamiek en lage beloning. Het werken in de marktsector
is voor velen aantrekkelijker. Vermeulen geeft aan dat in tijden van hoogconjunctuur
overgangen tussen de sectoren desondanks niet ongebruikelijk zijn. Sectoren die worden
beïnvloed door conjuncturele fluctuaties kennen een sterke uitwisseling met sectoren die
daar minder gevoelig voor zijn. Daarnaast zijn opleidingen in het hoger onderwijs die
zich richten op de marktsector (vooral ict-opleidingen) in tijden van hoogconjunctuur
meer in trek dan bij voorbeeld lerarenopleidingen (Vermeulen, 2003).
De lerarenopleidingen kunnen aan de groter wordende vraag van de onderwijsarbeidsmarkt
niet voldoen. Het aantal ingeschrevenen bij de lerarenopleidingen daalt, en dekt
slechts gedeeltelijk de vraag. Slechts een deel van de afgestudeerden van de tweedegraads
lerarenopleiding (56%) is direct beschikbaar voor de onderwijsarbeidsmarkt
(Sectorbestuur Onderwijsarbeidsmarkt, 2001). De overigen prefereren een baan buiten
het onderwijs.
Andere oorzaken die van invloed zijn op tekorten zijn de demografische ontwikkelingen
van vergrijzing en ontgroening. De onderwijssector is in vergelijking met andere sectoren
een van de meest vergrijsde sectoren. Bijna de helft van de leraren en ander personeel in
het onderwijs is 45 jaar of ouder. Behoorde in 1994 39% van het totale onderwijspersoneel
tot de leeftijdsgroep 45-64 jaar, in 1999 was dit percentage gestegen naar 46%
(Onderwijsraad, 2002c). Daarnaast is het aandeel jongeren (15-24 jaar) in de onderwijssector
laag. Tegelijk met de te verwachten massale uitstroom van het onderwijspersoneel,
neemt het aantal jongeren dat potentieel beschikbaar is voor de onderwijsarbeidsmarkt
als gevolg van de ontgroening van de bevolking af. Deze ontwikkelingen hebben
tot gevolg dat de vraag naar nieuw onderwijspersoneel, de vervangingsvraag, zal toenemen.
Hierdoor, en door het toenemend aantal leerlingen in het primair en voortgezet
onderwijs én beleidsmaatregelen als klassenverkleining, zal het tekort aan leraren in de
komende jaren groter worden.
Een kwalificatiestructuur voor het onderwijs
27