Integrale Tekst - Onderwijsraad

dan ook af of scholen en instellingen misschien serieuzer zouden moeten omgaan met
het belonen van prestatie en potentie. Het zou dan bijvoorbeeld kunnen gaan om het
geven van bonussen aan goed presterende scholen of groepen leraren die erin slagen om
een aantal vooraf vastgestelde onderwijsdoelen te realiseren.
In de volgende paragraaf wordt nagegaan op welke manieren de beroepen en functies
zouden kunnen worden geordend tot een kwalificatiestructuur.
4.3 Twee mogelijkheden voor een kwalificatiestructuur
In het algemeen bestaat er geen eenduidige benadering voor de ordening van functies en
beroepen. In verschillende arbeidssectoren zijn er grove indelingen gemaakt met daarbinnen
allerlei verfijningen. Bij een dergelijke functieclassificatie zijn twee tegenovergestelde
bewegingen waarneembaar. Enerzijds een benadering gericht op standaardisatie
van functies en anderzijds een benadering die juist ruimte laat voor diversificatie. In deze
paragraaf worden voor de inrichting van een nieuwe kwalificatiestructuur voor onderwijsberoepen
twee mogelijkheden uitgewerkt. Hiermee wordt geprobeerd te komen tot een
kader voor de ordening van functies en beroepen. In feite zijn de beschreven mogelijkheden
twee uitersten van één continuüm. De eerste mogelijkheid gaat uit van standaardisatie
van onderwijsondersteunende beroepen en het lerarenberoep en sluit aan bij een
kwalificatiestructuur zoals die door Klarus et al. (2003) wordt voorgesteld 25 . De tweede
mogelijkheid is een ontwikkelingsgerichte benadering, waarbij traploze differentiatie het
uitgangspunt is en waarbij er, buiten het kernberoep van leraar, niets centraal wordt vastgelegd.
Voordat de beide mogelijkheden voor een nieuwe kwalificatiestructuur worden
beschreven, wordt eerst vanuit de invalshoek van de arbeidsorganisatie een typering van
het lerarenberoep gegeven.
Uit diverse hiervoor geschetste ontwikkelingen (hoofdstuk 2) komt duidelijk naar voren dat
het klassieke, stereotype beeld van de ambtenarenstatus van het beroep van leraar steeds
minder van toepassing is. Dit betekent echter niet dat duidelijk is in welke richting het
lerarenberoep zich ontwikkelt. De veranderende eisen die worden gesteld aan met name
flexibiliteit, instroom en doorstroom kunnen uitmonden in geheel verschillend opererende
arbeidsmarkten. In dit verband wordt reeds lange tijd (Lutz & Sengenberger, 1974) onderscheid
gemaakt tussen (a) een bedrijfsdeelmarkt, waarbij de binding aan een concern
relatief sterk is en waarbij vooral sprake zal zijn van organisatie-interne mobiliteit en (b)
een beroepsdeelmarkt of vakdeelmarkt, waarbij juist de binding aan de professie sterk is en
waarbij vooral sprake zal zijn van organisatie-externe mobiliteit (Borghans & Heike, 1997).
De mate van formele professionalisering vormt een belangrijke exponent voor een
beroepsdeelmarkt, waarvan beroepstypen als advocaten, medici en accountants voorbeelden
zijn. Beroepsverenigingen van zelfstandige professionals hebben hier een dominante
invloed op de beroepsuitoefening, beroepsdifferentiatie, nascholingsverplichting,
enzovoort. Bij een ver voortgeschreden professionalisering van een beroep ontstaat veelal
een beperkt aantal gestandaardiseerde functietypen met vastgelegde functie-eisen en een
formalisering van het lidmaatschap, gekoppeld aan (na)scholingseisen en ethische codes.
Het niet voldoen aan eisen die een beroepsvereniging stelt, impliceert uitsluiting van
25 In het advies van Klarus et al. (2003, p.10) worden vier functioneringsniveaus onderscheiden: de onderwijsassistent, de
leraarondersteuner of -instructeur, de leraar en de leraar-plus.
Een kwalificatiestructuur voor het onderwijs
47