Cumhuriyetimizin 100. Yılına Doğru Üniversite ... - Türk Eğitim-Sen

Cumhuruiyetimizin 100. Yılına Doğru Üniversite Vizyonumuz“İki kültür” ve Avrupamerkezcilikten Sosyal BilimlereKapitalizmin Sanayi Devrimi aşaması ve beraberinde Fransız Devrimiile ortaya çıkan sosyal ve siyasal dönüşümler, kendilerine sonradan sosyalbilimler adı verilen çalışmalara, üniversitelerde bir yer ayrılmasından dahada ötede, aynı zamanda ciddi bir ihtiyaç duyulduğunu da göstermiştir. SanayiDevriminin dışında, bilhassa Asya’nın sömürgeleştirilmesi de Avrupalılarındüşünce kalıplarını ve tarih(yazma) tasavvurlarını dönüştürmüş veAvrupalılar, tarihi tamamen yeniden ‘icat etme’ yönüne gitmemişlerse bile,kendi önceliklerinde sahta bir ‘evrenselcilik’ oluşturmaktan geri kalmamışlardır.On dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısında, dünya tarihi en başındantekrar yazılmış ve paralelinde ‘evrensel’ sosyal bilimler ortaya sadece birAvrupai disiplin olarak değil, aynı zamanda Avrupamerkezci bir icat olarakkonulmuştur. Üstelik yeni kapitalist düzenin istikrarı için bu bilimlerin evrenselciyönelimde nomotetik, kesin ve pozitif olmaları gerekiyordu. Sosyal6bilimciler gözlerini, Newton fiziğine; en kesin doğa bilimine işte biraz dabu nedenle çevirmişlerdi. On dokuzuncu yüzyılda tanımlandığı biçimiylesosyal bilimler, vaki dönüşümlerin anlaşılması ve yönlendirilebilmesiamacıyla, sosyal dünyanın empirik incelemesiydi. Yeni bilimsel anlayış, bu7yüzyılın başlarında ortaya çıkıp iktidardan pay isteyen kentli işçi kitleleriile köylüler, zanaatkârlar gibi “tehlikeli sınıflara” karşı, imtiyazlı güçlerin çıkarlarınıkorumada önemli rol oynamıştır. Bu bilimlerin gelişmesi: Kontrol8etme, toplumları dönüştürme ve hegemonya kurma arzularını hep kamçılamıştır.Öyle ki bir yandan mezkûr gelişme, teknoloji aracılığıyla Batı’nınönce doğaya sonra doğuya; Batılı olmayan ötekine karşı hegemonyasını tahkimetmiş öte yandan sosyal bilimler de, üniversitelerde örgütleneli ve öğretileliberi hep Avrupamerkezci olagelmiştir.A. G. Frank’ın çerçevelemesiyle, Batı, iddiaya göre, ‘dünyanın geri kalanötekisinde’ eksik olan, olumlu özsel vasıfların kendinde bulunması sayesindebaşlangıçta “içsel” bir ilerleme, gelişme, modernleşme… konumunasahip olmuş ve Batılı ‘Beyaz adam’ ‘medeniyet götürme misyonunu’ dünyanın‘geri kalan ötekisine’ yaymıştır. Yayılan işbu kapitalist medeniyetin,9‘ilerlemesi’, Avrupa’nın emperyalist tutumları ve ‘öteki’ halkları kendine sömürerekeklemlemesiyle ivmelendiği için, sosyal bilimlerin kurumsallaşma6 Andre Gunder Frank, Yeniden Doğu Asya Çağında Küresel Ekonomi, (Çev. Kâmil Kurtul), İmgeYay., Ank. 2010, s. 39.7 Gulbenkian Komisyonu, Sosyal Bilimleri Açın (Çev. Şirin Tekeli), Metis Yay. İst. 1996, s. 17;Wallerstein, Sosyal Bilimleri Düşünmemek (Çev. Taylan Doğan) Avesta Yay. İst. 1997, s. 31.8 Wallerstein, Bildiğimiz Dünyanın Sonu… s. 161–162.9 Frank, a.g.e., s. 46.89