PDF - Biblioteka Kombëtare dhe Universitare e Kosovës

Letrën e parë e kanë prodhuar kinezët. Në fillim përfitohej
nga mbeturinat e mëndafshit të papërpunuar. Mirëpo, pasi
që mëndafshi ishte i shtrenjtë, ishte gjetur një mënyrë
tjetër e përfitimit të letrës. Në fillim të shek. II të erës sonë
përdoreshin: lënda e kërpit, fijet e lirit, fijet e fituara nga
leckat e vjetra, nga litarët, nga rrjetat etj.
Ndërkaq, në Evropë letra filloi të prodhohej tek në shek.
XII, kur përmes arabëve fshehtësia e ruajtur, kaq kohë, u
soll në Spanjë dhe prej atje, në shek. XIII, në Francën
Jugore dhe në Itali. Në Gjermani, për herë të parë letra u
prodhua në shek. XIV, ndërsa në Angli në vitin 1494,
derisa në Rusi më 1576 dhe në Amerikë në vitin 1690. Në
Ballkan, letra u prodhua, për herë të parë, në Krushicë afër
Lubjanës më 1542.
Kimisti suedez Ekman e përpunoi celulozën në industri
dhe kjo u përdor për prodhimin e të gjitha llojeve të letrës,
sepse ishte e bardhë dhe e fortë. Pas zbardhimit, me klor,
kjo u përdor për prodhimin e hartave më të mira. Me
kalimin e kohës, mënyra e prodhimit të letrës u përparua
dhe u mekanizua. U prodhuan makina të ndryshme për përfitimin
e saj. Librat, letrat dhe gjërat e tjera në koleksionin
e bibliotekave dhe të arkivave janë të përgatitura nga një
lloj i komponentëve, ku jetëgjatësia e dobishme e këtyre
materialeve është e përcaktuar, pandashëm nga karakteristikat
e këtyre komponentëve dhe nga mjedisi, në të cilin
ato janë ruajtur. Letra e prodhuar nga mesi i shek. XIX e
tutje është e aciduar tepër dhe si rrjedhojë ajo dëmtohet më
shpejt.
12
PËRBËRJA E LETRËS
Elementet me përbërje organike si: letra, ngjitësi, kartoni,
lëkura etj. janë materiale bazë prej të cilave përbëhet libri.
Letra është një shtresë e hollë e përbërë prej fibrash bimorë
të thurur mirë njëri me tjetrin. Për prodhimin e letrës përdoren
ato lëndë të para, që përmbajnë fibra bimorë me
gjatësi të mëdha, të fortë, të hollë, elastikë dhe që kanë veti
të thuren e të pleksen me lehtësi njëri me tjetrin. Si të tillë
përdoren fibrat që fitohen nga: pambuku, liri, kërpi, drurët
halorë etj.
Baza e fibrave bimorë është faktori kryesor që ndikon në
jetëgjatësinë e letrës. Ndërkaq, drunjtë më të mirë për
prodhimin e letrës janë halorët, ku përmbajtja e tyre është:
• celulozë 50%
• hemicelulozë16%
• ligninë 30%
• materie joorganike 0.7%
• yndyrë 3.3%
CELULOZA (C 6H 10O 5) n
Letra përbëhet nga molekulat e celulozës, të cilat përbëhen
nga një varg molekulash të glukozës, që lidhen në zingjir
njëra me tjetrën nëpërmjet urave të oksigjenit
(C6H10O5 )n. Celuloza është polimer me peshë molekulare
të lartë (polisaharid), që përbëhet nga njësi ?-glukozë
13