PDF - Biblioteka Kombëtare dhe Universitare e Kosovës

Letra, si element me përbërje organike, pas një ruajtje të
gjatë pëson një sërë ndryshimesh fiziko-kimike. Ky
ndryshim quhet vjetërim natyror i materialeve.
Duke u vjetëruar, letra dhe materialet e lidhjes (p.sh
lëkura), e humbin fortësinë mekanike, bëhen të brishtë, të
thyeshëm, zverdhen dhe me kohë mund të kthehen në
pluhur.
Procesi i vjetërimit të letrës është problem mjaft i rëndësishëm
për të gjithë ruajtësit e dokumenteve. Meqenëse të
gjitha materialet organike janë të shkatërrueshme, kuptohet
se është vështirë që koleksionet bibliotekare të një pjese jo
të parëndësishme të trashëgimisë, të shpëtojnë. Procesi i
“vjetërimit natyror” mund të bëhet më i shpejtuar ose më i
ngadaltë, në varësi të kushteve të ruajtjes. Vjetërimi i letrës
ndodh edhe në kushte të mira të ruajtjes, por shumë
ngadalë. Shkaku kryesor i shkatërrimit natyror të materialeve
varet nga përgatitja e letrës sot, ku shfrytëzohen
prodhime jokualitative të letrës.
Sulfati i aluminit [Al2 (SO2 ) 3 ], i cili përdoret gjatë procesit
teknologjik, hidrolizohet në prani të ujit, ku formohet
acidit sulfurik (H2SO4 ). Ky është komponim acidik, që i
jep letrës karakter acidik dhe është një nga faktorët e
rëndësishëm, që kushtëzon qëndrueshmërinë e letrës.
Gjurmët e klorit (Cl2 ), që mbeten në letër nga procesi i
zbardhjes, kontribuojnë në forcimin e veprimit të
degradimit të sulfatit të aluminit, i cili reagon dhe formon
klorurin e aluminit (AlCl3 ). Komponim ky, që në prani të
ujit (H2O) dhe të nxehtësisë së ajrit shndërrohet në acid
klorhidrik (HCl), i cili e dëmton letrën.
Ndryshimet kimike nga jashtë vijnë si rezultat i
40
aciditetit të shkaktuar nga gazrat, pluhuri dhe tymrat që
ndodhen në atmosferë. Këto quhen dëmtime nga ndotja
atmosferike. Papastëritë që përmban ajri janë pjesë të forta
(pluhuri) dhe gazra të ndryshme me karakter acidik.
Ajri i pastër dhe i thatë përmban:
N (78,00%);
O (20,95 %);
Ar (1.27%);
CO2 (O,33%);
si dhe elemente të tjera në sasi të vogla.
Oksigjeni është tregues i mirë i pastërtisë në ambientet
bibliotekare. Në të kundërtën, materialet e tjera dhe
pluhuri, në përgjithësi, e dëmtojnë letrën.
Në regjionet industriale ka shumë pluhur (nga furrat
industriale, nga automobilat, nga nxrohja në shtëpi etj.),
sepse lirohet dyoksidi i sulfurit (SO2 ), i cili oksidohet
shpejt dhe kalon në treoksidin e sulfurit (SO3 ). Pastaj, në
bashkëveprim me ujin, formohet acidi sulfurik (H2SO4 ), i
cili e zbërthen celulozën dhe letra bëhet e thyeshme.
Gazrat e ndryshme, me karakter acidik, si dyoksidi i
karbonit (CO2 ), dyoksidi i sulfurit (SO2 ) dhe ozoni (O3 ) e
dëmtojnë shumë letrën.
DËMTIMI ME ACIDE NË LETËR
Për qëndrueshmërinë e letrës, me rëndësi është
ACIDITETI i saj, para së gjithash përmbajtja e acideve të lira.
Letrat që përmbajnë më pak acide janë më të forta (të
qëndrueshme). Aciditeti i lartë e dëmton letrën kimikisht
dhe fizikisht.
41