Doktorski rad - FSB - Sveučilište u Zagrebu

je biokemijskim mehanizmom živih stanica. Najveći broj morskih ličinaka za početno
prihvaćanje odabire hrapavu površinu na kojima je sila adhezije vrlo jaka.
Kemijska struktura bioadheziva, kao i mehanizam lijepljenja organizama za podlogu
danas su predmet intenzivnog istraživanja u laboratorijima velikih proizvođača
antivegetativnih premaza. Poznato je da pojedine skupine organizma izlučuju specifične vrste
polimera koje ime služi kao ljepilo. Tako bakterije izlučuju lance polisaharida, neki
životinjski organizmi izlučuju mukopolisaharide sa sulfoniranim granama, dok je cement
balanida uglavnom sastavljen iz proteina. Mehanizam lijepljenja odvija se u slijedećem
fazama:
- organizam izlučuje ljepljivu tvar organima za lučenje (dlačice, žlijezde);
- tekuća ljepljiva tvar omogućuje organizmu pipanje odnosno odabir površine za
prihvaćanje;
- u trenutku prepoznavanja idealne površine za prihvaćanje (primjerice već
pričvršćeni srodnik emitira signale koji pokazuju podlogu na kojoj se može
živjeti), organizam izlučuje agens za stvrdnjavanje ljepljive tvari;
- ljepljiva tvari se pomiješa s komponentom za premošćivanje, nakon čega slijedi
polimerizacija (stvrdnjavanje) ljepila.
Ekstrakcija enzima iz ljepljive tvari dokazuje da se u procesu pričvršćivanja
organizma za podlogu radi o složenoj biokemijskoj reakciji bioadhezije.
Pretpostavka o postojanju proteinskog substrata kojeg životinja izlučuje prilikom
ispipavanja (odabira) podloge za prihvaćanje, te drugog agensa, kojim dolazi do
premošćivanja (polimerizacije), odnosno do bioadhezije, dokazana je brojnim ispitivanjima.
Na taj način je oborena teorija prema kojoj je u samoj ljepljivoj tvari prisutan i agens za
premošćivanje. Tu se uistinu radi o analogiji s modernim dvokomponentnim ljepilima.
Fizikalni zakoni između sila ljepljivog medija i substrata vrlo rano zaokupljaju
zanimanje znanstvenika. Već 1874. Stefan, na primjeru tankog filma tekućine između dva
staklena diska, postavlja matematičku formulu za silu lijepljenja (Stefanova adhezija).
Međutim, Stefan proučava samo koeficijente viskoziteta nestlačivih tekućina (newtonske
tekućine). Za razliku od toga, mnoge biološke tekućine imaju svojstvo elastičnosti i točku
tečenja (nenewtonske tekućine).
Kemijski promatrano, sila adhezije ljepila koja nastaje pri vezanjeu dvaju adherenda
ovisi samo o koheziji dvaju sudionika kemijskog procesa polimerizacije (premoštavanja).
Većina životinjskih ljepila sastoji se od makromolekula proteina. Tako ljepila balanida sadrži
nisku proporciju nepolarnih bočnih lanaca i visoku proporciju amino kiselina s hidroksilnim
skupinama (serin i treonin). Visoki udio hidroksilnih skupina svojstvo je mnogih ljepljivih
68