Nr 444, maj 1992 - Znak

112 ZDARZENIA - KSIJ\iKI - LUDZIEwschodnioazjatyckie przyj~ly pewne elementy zachodniego spoleczenstwaobywatelskiego, nie s~ one jednak gl~boko zakorzenione w jego kulturze.Kluczowq /ezq Twojej najnowszej ksiqiki jest calkowi/e zalamanie sifdok/ryna/nych /iberalizmow. Koniec ide%gii libera/nej, k/ory glosisz, niekresli zby/ op/ymis/ycznej perspek/ywy d/a /ibera/nie zorien/owanych Po/akow.Koniec ideologii liberalnej. Dla was ta teza znaczy tyle, iz musicie spojrzeCwstecz na instytucje spoleczenstwa obywatelskiego w Polsce. Musicieprzyjrzee si~, do jakiego stopnia da si~ je odnowie, bio1'llc pod uwag~ stan,w jakim znajdowaly si~ przed wojnll, a do jakiego stopnia b~ziecie jemusieli zrekonstruowac. Przeorientowanie, kt6re proponuj~, polega naporzuceniu przez liberalizm tematyki uniwersalnych zasad i abstrakcyjnychpraw, na rzecz podj~cia rozwai:an nad tym, czym moze bye spoleczenstwoobywateiskie w danym kontekscie rustorycznym. Zatem zadajesz sobiepytanie: ,jakie s~ gl6wne instytucje spoleczenstwa obywateiskiego?" Niestawiasz pytania 0 fundamentalnll zasad~ wolnosci, bo na nie, moimzdaniem, nie da si~ udzielie odpowiedzi, a bye moZe jest ono tatiepozbawione znaezenia. Pytasz, czym jest spoleczenstwo obywatelskie.Czym jest w Europie i w pokrewnych krajach. Czym mogloby bye i czympowinno bylo bye na przyklad w Polsce. lnnymi slowy, przygl~dasz si~autonomicznyrn instytucjom w okrdlonym kontekscie historycznym w Polsce,z jej unikalnll histori~, i zadajesz sobie pytanie: ,jakiego rodzajuinstytucje ukonstytuuj~ dla nas liberalne spoleczenstwo obywateiskie~"Jeszcze inaczej - b~dziesz si~ posuwae od instytucji do regul, a nie od reguldo instytucji.Niekt6rzy klasyczni teoretycy liberalizmu wlaSnie tak rozumowali. Gdyczytasz Fergusona, Smitha, Hume'a, Tocqueville'a czy Constanta niewieleznajdujesz w nich owego zainteresowania abstrakcyjnymi zasadami, calkowiciewyrwanymi z kontekstu i odizolowanymi od wszelkich instytucji.Snucie rozwazan typu: czego z~a zasada wolnosci tutaj czy gdziekolwiekindziej na swiecie, jest dzialalnosci~ calkowicie abstrakcyjn~ i, w moimprzekonaniu, niemal zupelnie bezwartosciow~. Mysl~, ze zasada wolnoscinie wymaga niczego. A jeSli juz, to bardzo niewiele. Na przyklad, zeby niebylo Gulagu. B~zie ona zatem dzialala w bardzo ograniczonych przypadkach.Idea w rodzaju wolnosci negatywnej Isaiaha Berlina bye moze powieci cos 0 dzisiejszych Chinach ezy 0 Chinach z lat 50-tych, 0 EuropieWschodniej z lat 50-tych, 60-tych czy 70-tych, 0 Niemczech nazistowskich... Ale nie powie ci, w jakim kierunku isc teraz w Polsce, w roku 1992.W tym celu musisz zobaczye w historycmej perspektywie ten rodzajinstytucji, kt6re s~ warn potrzebne. I otrzymasz rozmaite odpowiedzi. Naprzyklad, w kraju takirn jak Rurnunia, gdzie spoleczenstwo obywatelskiezostalo autentycznie unicestwione, prawdopodobnie jedyn~ prawowit~instytucj~, jak~ Rurn uni mog~ przyj~c, jest rnonarchia. lednakze ten model