Nr 444, maj 1992 - Znak

116 ZDARZENIA - KSIt\ZKI - LUDZIEoddzielne szkoly wychowaj~ ludzi, kt6rzy b~~ si~ nawzajem nienawidzic.Fundamentalistyczne szkoly muzuimanskie uformuj~ fundamentalistycznychmuzuiman6w, ortodoksyjne szkoly zydowskie wychowaj~ ortodoksyjnychZyd6w, a szkoly katolickie - prawicowych katolik6w. W efekcieotrzymamy podzielone, rozczlonkowane, zdezintegrowane spoleczenstwo.Moina tu odwolywac si~ do legalizmu w mysli liberalnej. Nast~pcy Hayekapowiedzieliby w jego imieniu: "Przeciez mamy rz~dy prawa. Niech szkolyb~~ prywatne i to wszystko." Nie bylbym tego taki pewien. Przyjmuj~ctak proste rozwi~zanie lekcewazy si~ prawdopodobienstwo wyst~pienia zajakis czas rzeczywistego podzialu i autentycznego konfliktu, a takZemoZliwosci, iz rz~dy prawa w6wczas zawiod~. Dzis w Wielkiej Brytanii niedzialaj~ rz~dy prawa w stosunku do Rushdie'go, a takze w odniesieniu dosetek zagrozonych w zwi~zku z t~ spraw~ os6b. Taka jest naturapolitycznych, czy tez prawnych instytucji, iz nie s~ one w stanie sprostactak gl~bokim podziaiom. M~dra polityka b~dzie polegala nie tyle naunikaniu tego rodzaju zagrozen, bo to nie jest moi:liwe, ale przynajmniej napr6bie ich redukcji. A zatem mozesz wyst~pic z propozycj~ w rodzaju- "Wszystkie szkoly mog~ bye fmansowane przez panstwo, takZe wyznaniowe,ale pod warunkiem, iz nauczaj~ pewnego wsp6lnego »minimum«,kt6re powinno bye takie sarno dla chlopcow i dziewcz~t. B~zie to sposobna wywarcie nacisku - jdli si~ nie zastosuj~, nie b~d~ fmansowanez budzetu panstwa." lone rozwi~zanie proponuj~ niektorzy skrajni zwolennicyHayeka. Mowi~: "prywatyzowae, prywatyzowae ile si~ da". S~dz~, zejest to najgiupsze, co moina zrobie. Giupsze nawet od rozwi~zaniasocjalistycznego - wpakowae wszystkich do jednakowych szk6t. .Kwestie, zwi~zane z narodowosci~ i przynaleZnosci~ etniczn~ byiyuwaiane za widma przesziosci, ostatecznie przegnane przez Oswiecenie.Jedynym liberalem, kt6ry dostrzegl ich wag~, jest Isaiah Berlin. Poza rumnikt. A tymczasem to wlasnie one zdominuj~ nadchodzqce stulecie, obokfundamentalizmu i katastrofy ekologicznej. Tlem konflikt6w, ktore wyst~pi~,nie b~d~ juz dziewi~tnastowieczne europejskie ideologie, takie jakmarksizm czy liberalizm. Te ostatnie utrac~ znaczenie., Sprzecznoscizarysuj~ si~ pomi~zy zupelnie innymi silami.Dz~kuj(} za rozmow(}.Z Johnem Grayemrozmawiala Beata Polano wska-Sygulska