Nr 444, maj 1992 - Znak

ZDARZENIA - KSlAZKI - LUDZIE113nie nadaje si~ dla Polski, ktora nie miala monarchii konstytucyjnej przezbardzo dlugi okres czasu. Jesli porzucic wyduman~, prawdziwie iluzoryczn~perspektyw~ teorii IiberaInej na rzecz trzonu czy tez j~dra Iiberalizmui jeSii przyloZyc ten rdzen do rozmaitych historycznych i politycznychkontekstow, dojdzie si~ do roinych rezultatow.Za trzon liberaIizmu uwazam pewien ideal wolnej istoty ludzkiej,Zyj~cej w autonornicznych instytucjach spoleczenstwa obywatelskiego,chronionych przez prawo, lecz wolnych od dominacji panstwa. Akceptacjatego rdzenia nie prowadzi jednak do pojedynczego, neoliberalnego modeluw stylu Hayeka, Friedmana, Nozicka czy nawet Rawlsa. Rezultaty b~~w wysokim stopniu zroinicowane w zaIeinosci od miejsca. Co jest moiliwew Szwecji, nie jest moiliwe na Ukrainie. A zatem, dla calego s~ereguprzyczyn, kulturowych, historycznych, ekonomicznych, itd., mysl~, Ze tym,czego IiberaIizm powinien unikac, jest idea (nawiasem m6wi~c, bardzoracjonalistyczna w swym charakterze), iz teoria moze calkiem po prostupowiedziee ludziom, co naIezy robie. Jest w tym pewna ironia, ze wlasniew momencie, w ktorym na Zachodzie ideologia liberalna weszla w stadiumupadku, a jej twierdzenia trac~ moc, na Wschodzie zyskuje ona swychzwolenni kow.W'sytuacji. w jakiej jestesmy, liberalizm jest naszq wielkq potrzebq.Wiem, ze jest warn potrzebny, moze nawet bardziej jako zbior sloganowideologicznych niz jako filozofia. Ale mysl~, ze musicie byc przygotowanina rozczarowanie. Po nast~pnej dekadzie zmagania si~ nie tylko z dziedzictwemkomunizmu, ale i z nowyrni problemarni - dalszego skazeniasrodowiska, odzywaj~cych starych nacjonalizmow i antysemityzm6w orazkonfliktow pomi~zy postkomunistycznymi krajami, obietnica teorii liberalnejwyda warn si~ iluzoryczna. B~ziecie musieli popatrzee wsteczi przyjrzee si~ poszczeg6lnym instytucjom i poszczegolnym rozwi~zaniom,jakie byly w p'rzeszlosci przyjmowane. Na przyldad Czesi i Siowacy b~d~musieli si~ zastanowic, jak regulowalismy sporne kwestie w latach 60-tych,70-tych, 80-tych. Powinni rozwaiyc historyczne wzorce i w oparciu 0 niewypracowac poszczegolne, tymczasowe rozwi~zania.W tym aspekcie Polacy maj~ wyj~tkowo pomysln~ sytuacj~, a wi~c niemacie tych horrendalnych problemow, z ktoryrni boryka si~ wi~kszosepostsowiecki ch i postkomunistycznych narodow. Mysl~, ze s~ to autentyczneproblemy w tym sensie, iz nie wiadomo, jaki rna bye rozmiar i strukturapanstwa Iiberalnego. Bowiem liberalizm zawsze unikal fundamentalnejkwestii - co nalezy traktowae jako podstawow~ jednostk~ panstwaliberalnego. Czy jest ni~ panstwo narodowe? Albo cesarstwo w stylucesarstwa H absb urgow? A moie jeszcze cos innego? J dli jednostk~ jestaroo, to stoimy w obliczu epoki wojen, jako ze w przewazaj~cej cz~sciEuropy Wschodniej, a jui z pewnosci~ w Zwi~zku Radzieckim, narody s~przemieszane i poprzernieszczane do tego stopnia, ze terytoria nie od­